Słowniczek

ANARCHIA (anarchizm) – brak rządu. Anarchiści uważają, że ludzie są z natury dobrzy i mogą sami kierować swoimi sprawami, wszystkie decyzje podejmując jednomyślnie. Zdaniem anarchistów państwo jest złe i niepotrzebne, bo ogranicza wolność i stosuje przymus. W języku potocznym anarchia znaczy tyle, co bezład, chaos wynikający z braku władzy.

BUDŻET – plan dochodów i wydatków. Roczny budżet państwa jest przygotowywany przez rząd, a uchwalany przez parlament. Z deficytem budżetowym mamy do czynienia, jeśli suma planowanych wydatków państwa jest wyższa od sumy jego dochodów. Nadwyżka budżetowa powstaje z kolei wtedy, gdy dochody państwa są wyższe od jego wydatków. Budżet gminy (powiatu, województwa) jest przygotowywany przez organ wykonawczy, a uchwalany przez radę gminy (radę powiatu, sejmik wojewódzki).

DEKLARACJA MIĘDZYNARODOWA – publiczne wyrażenie opinii w ważnej sprawie o znaczeniu międzynarodowym. Deklaracja służy zwykle zamanifestowaniu stanowiska danego państwa lub grupy państw, rzadziej ma charakter zobowiązania prawnego. Na forum ONZ deklaracje przyjmuje się jednogłośnie – są one jednak tylko aktami dobrej woli, niemającymi bezpośrednich skutków prawnych (np. nie istnieją procedury, które pozwoliłyby obywatelom dochodzić uprawnień zapisanych w ONZ-owskiej Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka).

DOCHÓD – wszelkie przychody, jakie otrzymał w danym okresie podmiot gospodarczy (osoba fizyczna, gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo itp.), pomniejszone o koszty poniesione na ich uzyskanie. Dochód stanowi zwykle podstawę opodatkowania.

GMINA – najmniejsza jednostka podziału terytorialnego państwa. Termin ten oznacza zarówno określony obszar, jak i zamieszkujących go ludzi. W Polsce gmina jest wspólnotą mieszkańców i podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Władzę sprawują w niej przedstawiciele ogółu mieszkańców. Organem stanowiącym jest rada gminy, a wykonawczym – wójt (w gminach wiejskich), burmistrz (w miastach) lub prezydent miasta (w dużych miastach). Gmina poza zadaniami własnymi wykonuje także zadania zlecone przez władze centralne.

GOSPODARKA WOLNORYNKOWA – podstawą tego systemu gospodarki są prawo własności i wolny rynek, na którym dokonuje się swobodna wymiana różnych dóbr i usług. Gospodarka wolnorynkowa pozwala wszystkim na podejmowanie inicjatywy ekonomicznej. Współcześnie nie traktuje się jednak rynku jako doskonałego mechanizmu regulującego działalność ekonomiczną i dlatego państwo – w mniejszym czy większym stopniu – modyfikuje i kontroluje życie gospodarcze.

IDEOLOGIA – zbiór idei, na który składają się krytyczny opis rzeczywistości, wizja dobrego ładu społeczno-politycznego i wartości, które go uzasadniają oraz celów działania.

KONSENSUS – osiągnięta w wyniku porozumienia powszechna zgoda co do tego, która droga postępowania w danej sytuacji jest najlepsza.

KONSTYTUCJA (ustawa zasadnicza) – podstawowy akt prawny, stanowiący fundament systemu prawnego w danym kraju. Konstytucja definiuje strukturę i kompetencje władz, określa prawa przysługujące obywatelom, wyznacza też cele, które dane państwo chce realizować. Konstytucja powinna być trwała, dlatego jej zmiana jest znacznie trudniejsza niż uchwalenie ustawy zwykłej.

KONWENCJA – umowa międzynarodowa dotycząca jakiegoś obszaru stosunków międzynarodowych­ (np. przestrzegania praw człowieka, zasad handlu czy kontroli zbrojeń). Rządy podpisujące daną konwencję zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień i godzą się na zastosowanie sankcji w przypadku ich złamania.

KSENOFOBIA – postawa niechęci lub wrogości wobec obcych: cudzoziemców, przedstawicieli mniejszości religijnych lub etnicznych, a także braku szacunku dla ich tradycji i kultury. Postawy ksenofobiczne nasilają się wśród grup lub warstw społecznych zazwyczaj w czasie kryzysów ekonomicznych czy społecznych. Ksenofobię często wzbudzają lub podsycają prawicowi populiści. Termin pochodzi z greckiego ksenos – obcy, phobos – strach.

KAMPANIA WYBORCZA – okres przed wyborami, który kandydaci (partie polityczne) wykorzystują na zdobycie poparcia wyborców. Ogłaszają swoje programy, organizują spotkania i wiece, występują w telewizji itp. Kampania wyborcza może mieć charakter pozytywny (promowanie własnej partii lub kandydata) albo negatywny (dążenie do zmniejszenia poparcia dla konkurentów, np. poprzez ujawnianie kompromitujących faktów z ich przeszłości).

KOALICJA – porozumienie kilku osób lub organizacji, mające doprowadzić do realizacji wspólnych dla nich celów. Warunkiem utworzenia koalicji jest przezwyciężenie różnic między jej uczestnikami – to, co ich dzieli, musi zostać przez nich uznane za mniej istotne od tego, co ich łączy. W polityce mówimy o koalicjach wyborczych (porozumienie zawarte w okresie przedwyborczym, którego efektem jest wspólna lista wyborcza, albo też nieformalne współdziałanie będące wstępem do współpracy w parlamencie) i koalicjach parlamentarnych (współpraca klubów parlamentarnych). Specyficzną formą koalicji parlamentarnej jest koalicja rządowa – sojusz klubów parlamentarnych, które tworzą rząd, wypracowują program i wspierają jego działania.

LIBERALIZM – styl myślenia politycznego, który uznaje wolność jednostki za wartość podstawową i dąży do takiego ukształtowania zasad życia politycznego i gospodarczego, które by tę wolność w jak najmniejszym stopniu ograniczały. Liberałowie opowiadają się za prawem każdego człowieka do samodzielnego kształtowania swojego życia i dążenia do zdefiniowanego we własny sposób szczęścia. Uważają, że rola państwa powinna się ograniczyć do pilnowania porządku i spokoju obywateli oraz zapewnienia ochrony praw jednostki, a przede wszystkim prawa własności. Współcześnie ruch liberalny jest podzielony: jedni liberałowie uważają za niezbędną aktywną rolę państwa, bo ich zdaniem tylko zwiększenie równości pozwoli wszystkim ludziom na rzeczywiste korzystanie z dobrodziejstw wolności, inni kategorycznie odrzucają interwencjonizm państwowy i koncepcję państwa opiekuńczego.

MARKETING – wszelkie działania podejmowane przez przedsiębiorstwo, których celem jest skłonienie konsumentów do zakupu danego produktu (usługi). Chodzi tu nie tylko o badanie potrzeb i preferencji klientów, ale także o ich kształtowanie oraz skuteczne docieranie do konsumentów poprzez odpowiednie działania informacyjne i promocyjne. Uważa się, że na strategię marketingową składają się cztery elementy (tzw. 4 x P – z ang. product, price, place, promotion).

NARÓD – duża, niesformalizowana grupa społeczna, którą łączą tradycja, kultura oraz historia i która samą siebie postrzega jako wspólnotę o jednej tożsamości. Członkowie narodu posługują się zwykle jednym językiem i mają wspólne pochodzenie – warto jednak wiedzieć, że są narody, które mówią różnymi językami (Szwajcarzy) i których nie łączy wspólne pochodzenie (Amerykanie).

NAZIZM (NARODOWY SOCJALIZM, HITLERYZM) – radykalna forma faszyzmu, która narodziła się w Niemczech na początku XX wieku. Naziści głosili przekonanie o wyższości rasy aryjskiej nad innymi. Mówili też o konieczności poszerzania „przestrzeni życiowej” (niem. Lebensraum), czyli zdobywania nowych terenów do zasiedlenia przez Niemców. Zamierzano je uzyskać kosztem „ludności niższej rasowo”, np. Słowian. Nazizm zakładał także eksterminację grup uważanych za „podludzi” – w tym Żydów i Cyganów.

NEPOTYZM (od łac. nepos – bratanek, wnuk) – faworyzowanie krewnych i przyjaciół przez funkcjonariuszy publicznych i inne wpływowe osoby przy mianowaniu na stanowiska publiczne, np. urzędy centralne i samorządowe, spółki skarbu państwa czy przedsiębiorstwa samorządowe. Nepotyzm (nazywany też kumoterstwem) zaliczany jest do działań korupcyjnych.

OBYWATELSKIE NIEPOSŁUSZEŃSTWO – działania obywateli, które otwarcie naruszają normy prawne po to, by zwrócić uwagę rządzących na niesprawiedliwość jakiegoś prawa i wymusić jego zmianę. Obywatelskie nieposłuszeństwo zakłada działanie bez użycia przemocy.

OBYWATELSTWO UNIJNE – obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba, która ma obywatelstwo jednego z krajów członkowskich. Nie zastępuje ono obywatelstwa krajowego, tylko je uzupełnia. Obywatele UE mają prawo poruszania się i przebywania na terytorium Unii, głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych oraz do Parlamentu Europejskiego, a także prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej ze strony placówek innych państw Wspólnoty (jeśli w danym kraju nie ma ambasady ani konsulatu ich kraju).

OPOZYCJA – ugrupowania polityczne, które dążą do przejęcia władzy w państwie. Najistotniejszą rolę odgrywa opozycja parlamentarna, która może bezpośrednio wpływać na decyzje podejmowane przez parlament, a także kontrolować oraz oceniać pracę rządu i popierającej go koalicji, próbując równocześnie przekonać obywateli o wyższości własnych kompetencji i programu. Niekiedy mówi się także o opozycji radykalnej, domagającej się zasadniczych zmian systemu politycznego, i o opozycji antysystemowej, która w skrajnej postaci dopuszcza dążenie do władzy metodami niedemokratycznymi i nieparlamentarnymi.

PREZYDENT – osoba stojąca na czele państwa, zwana też głową państwa. Prezydent symbolizuje jedność kraju i gwarantuje ciągłość władzy państwowej. Stanowi część władzy wykonawczej. Jego uprawnienia są odmienne w różnych państwach:­ np. w Niemczech prezydent pełni jedynie funkcje reprezentacyjne, władza zaś pozostaje w gestii rządu; w Polsce prezydent dysponuje wieloma uprawnieniami; we Francji jego władza ma większy zakres niż władza premiera.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) – wartość rynkowa produkcji (dóbr i usług) wytworzonej w danym kraju w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB bierze się pod uwagę wyłącznie produkcję finalną, tak aby uniknąć kilkakrotnego liczenia tej samej wartości. Nie uwzględnia się więc osobno wartości ziarna, mąki, pracy rolnika, młynarza i piekarza, lecz jedynie wartość finalnego produktu – bochenka chleba – w której zawiera się już wartość materiałów i pracy zużytej do jego wytworzenia. PKB jest najważniejszym wskaźnikiem rozwoju gospodarczego. W po-równaniach siły gospodarki różnych państw używa się często pojęcie produktu krajowego brutto per capita – jego wielkość otrzymuje się, dzieląc wartość PKB przez liczbę ludności kraju.

PATRIOTYZM – postawa społeczno-polityczna oparta na miłości do swego kraju i jego tradycji przy równoczesnym poszanowaniu innych tradycji narodowych i kultur. Patriota czuje się odpowiedzialny za swój kraj i jest przywiązany do jego tradycji, ale jego uczucia nie wynikają z poczucia wyższości wobec innych narodów.

PODATKI – przymusowe płatności na rzecz państwa (niekiedy także na rzecz władzy lokalnej) pobierane od ogółu obywateli, jakiejś ich grupy, przedsiębiorstw itp. Podatki są podstawowym źródłem dochodów budżetu państwa. Rozróżniamy podatki pośrednie (gdy opodatkowana jest sprzedaż towarów) i bezpośrednie (gdy opodatkowany jest dochód). W Polsce najważniejszymi podatkami pośrednimi są podatek od wartości dodanej (VAT) i akcyza (podatek od sprzedaży alkoholu, papierosów czy paliwa). Do podatków bezpośrednich zaliczamy natomiast: podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) i podatek dochodowy od osób prawnych (CIT).

POLITYKA – dziedzina życia społecznego związana ze sprawowaniem władzy publicznej. Różne grupy społeczne, partie polityczne i organizacje dążą do realizacji swojej wizji państwa i własnych interesów przez sprawowanie władzy politycznej albo zdobycie na nią wpływu. Tak rozumiana polityka jest sferą nieustannych sporów i konfliktów. Dobre funkcjonowanie państwa uzależnione jest jednak od tego, czy istnieją w nim sposoby rozstrzygania sporów i procedury podejmowania decyzji (w demokracji np. decyzje podejmowane są zgodnie z wolą większości) – tak więc polityka może być także definiowana jako sztuka rozwiązywania konfliktów oraz podejmowania decyzji w ramach gry o władzę i procesu jej sprawowania.

POWIAT – jednostka podziału terytorialnego, obejmująca obszar kilku gmin. Powiat to także samorządowa wspólnota mieszkańców, która samodzielnie realizuje określone zadania publiczne. Organami władzy powiatu są rada powiatu i zarząd, na którego czele stoi starosta.

PRAWICA – współcześnie zaliczamy do niej te siły polityczne, które uważają zazwyczaj, że należy chronić i wspierać tradycyjne wartości, takie jak religia, tradycja, naród, rodzina. Prawica uważa, że w polityce zasadnicze znaczenie mają racja stanu i interes narodowy. Bywa nieufna wobec różnych działań integracyjnych i ponadnarodowych jako stanowiących zagrożenie dla suwerenności państwa. W sferze gospodarczej prawica opowiada się za gospodarką wolnorynkową, obniżką podatków i ograniczeniem programów socjalnych. Obecnie często się zdarza, że partia jest prawicowa pod jednym względem, pod innym zaś centrowa bądź nawet lewicowa: może np. bronić tradycyjnych wartości, a równocześnie opowiadać się za silną interwencją państwa w gospodarkę.

PRAWO ADMINISTRACYJNE – zespół norm prawnych regulujących stosunki obywateli z organami administracji publicznej. Prawo administracyjne definiuje także strukturę administracji publicznej, wyznacza jej zadania i kompetencje oraz określa środki, jakie może ona wykorzystywać.

RATYFIKACJA – wyrażenie przez odpowiedni organ władzy państwowej (prezydenta lub parlament) woli związania się jakąś umową międzynarodową­. Nakłada to na państwo obowiązek dokonania zmian w prawie wewnętrznym, tak aby dostosować je do postanowień ratyfikowanej umowy międzynarodowej.

REFERENDUM – bezpośrednie głosowanie ogółu obywateli. W Polsce referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, np. w sprawie zatwierdzenia lub odrzucenia projektu ustawy. Referendum wśród mieszkańców gminy (powiatu, województwa) można zarządzić w sprawie odwołania organu stanowiącego, samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne oraz w innych kwestiach ważnych dla wspólnoty samorządowej.

REPUBLIKA – z łac. res publica znaczy rzecz ogółu. Polskim odpowiednikiem republiki jest rzeczpospolita. Republika to takie państwo, które obywatele uważają za swoje wspólne dobro. Obywatel republiki ma zatem na celu nie tylko osobiste dobro, ale też czuje się zobowiązany do działania na rzecz dobra wspólnego. W innym rozumieniu słowa, republika to taka for-ma państwa, w którym głową państwa jest nie król, lecz obieralny prezydent.

ROZPORZĄDZENIE – akt prawa wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej (prezydenta, rząd, premiera, ministra, wojewodę, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji) na podstawie zawartego w ustawie upoważnienia (tzw. delegacja ustawowa). Rozporządzenie uszczegóławia zapisy ustawy w celu jej wykonania.

RZĄD (RADA MINISTRÓW) – podstawowy organ władzy wykonawczej państwa. W jego skład wchodzą ministrowie, kierujący pracą ministerstw (resortów) – np. minister spraw za-granicznych lub gospodarki, sprawiedliwości. Na czele rządu stoi premier, jego zadaniem jest kierowanie pracą całego gabinetu.

SKARGA KONSTYTUCYJNA – prawo każdego obywatela do zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktu prawnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji wydał decyzję naruszającą zdaniem tego obywatela jego uprawnienia.

SOCJALIZM – styl myślenia politycznego, w którym za zasadniczy cel działań politycznych uważa się usunięcie nierówności między ludźmi przez uspołecznienie własności oraz sprawiedliwy podział dóbr i dochodów dokonywany przez państwo. Gospodarka w socjalizmie miała podlegać kontroli państwa i rozwijać się zgodnie z założeniami centralnego planowania (tzw. gospodarka centralnie sterowana).
W XX wieku na bazie ruchu socjalistycznego uformował się komunizm – ideologia oparta na filozofii marksistowskiej i głosząca konieczność rewolucyjnego obalenia państwa kapitalistycznego. Rewolucje komunistyczne doprowadziły jednak do powstania państw totalitarnych. Hasła socjalistyczne demagogicznie wykorzystywał w hitlerowskich Niemczech także narodowy socjalizm, łącząc je z nacjonalizmem (zob. nazizm). Współczesną, umiarkowaną postacią socjalizmu jest socjaldemokracja, która wyrzekła się idei rewolucji i dąży do realizacji swej koncepcji państwa opiekuńczego (promującego równość dzięki daleko idącemu systemowi redystrybucji dochodów).

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE – taki typ społeczeństwa, w którym obywatele mogą, zrzeszać się, powoływać stowarzyszenia i innego rodzaju dobrowolne organizacje i podejmować rożnego rodzaju działania w sferze publicznej, bez ingerencji ze strony władz państwowych, w celu realizacji różnorakich krótko- i długofalowych celów. Społeczeństwo obywatelskie pozostaje autonomiczne wobec państwa, lecz niezależność ta nie musi oznaczać konfliktu czy wrogości – idzie raczej o to, że społeczeństwo obywatelskie dotyczy wzajemnych stosunków obywateli, a nie ich relacji z władzą. W społeczeństwie obywatelskim „obywatelskość” jest podstawą porozumienia oraz wspólnych działań mających na celu właściwe zarządzanie sprawami dotyczącymi wszystkich, w imię dobra wspólnego, korzyści wspólnej. Postawa obywatelska to postawa zainteresowania sprawami wspólnymi w zbiorowości ludzi na równi wolnych. Współpraca i wspólne działanie pozwalają realizować interes wszystkich obywateli i sprzyjają znalezieniu rozwiązań optymalnych oraz skutecznemu osiąganiu celów społecznych. Postawa obywatelska to także poczucie odpowiedzialności za bezpieczne istnienie, trwanie całej zbiorowości i jej członków, a także gotowość niesienia pomocy i dobrowolnych poświęceń w wymagającej tego sytuacji.

Społeczeństwo obywatelskie zakłada pewne trwałe podstawy czyniące z danego społeczeństwa zbiorowość pod istotnymi względami jednorodną. Dopiero na takiej płaszczyźnie może rozwijać się postawa obywatelska, gdyż nie obejmuje ona całości życia jednostki, lecz tylko sprawy polityczne, dotyczące zewnętrznych warunków egzystencji. Jednostki w swych działaniach mogą reprezentować postawę obywatelską zwłaszcza w zbiorowościach lokalnych – wspólnotach samorządowych, w których mieszkańcy nie są sobie całkiem obcy i mają rozeznanie dotyczące problemów, które trzeba rozwiązać wspólnie. Życie zbiorowości lokalnych jest wówczas istotną częścią składową całości życia społecznego.

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA – grupa ludzi zamieszkująca wyodrębnione, stosunkowo niewielkie terytorium (osiedle mieszkaniowe, parafia, gmina). W społeczności lokalnej silne jest poczucie więzi społecznej, wynikające ze wspólnoty interesów i potrzeb oraz dużej liczby osobistych kontaktów tworzących ją mieszkańców.

STEREOTYP – uproszczony i schematyczny pogląd lub zbiór przekonań na temat rzeczywistości społecznej, oparty często na niepełnej wiedzy i uprzedzeniach, trudny do zmiany. Stereotypy mają najczęściej silnie wartościujący charakter – np. jedną grupę oceniają jednoznacznie pozytywnie, innej przypisują wyłącznie cechy negatywne.

SUWERENNOŚĆ – zwierzchnictwo. Suwerenność państwa ma dwa aspekty: zewnętrzny i wewnętrzny. Suwerenność zewnętrzna oznacza niezależność państwa od władzy innych państw, suwerenność wewnętrzna wskazuje natomiast na to, że organy państwa są w nim najwyższą władzą. Ponad suwerenną władzą państwową nie ma już nikogo, kto mógłby ją ograniczyć. Organy władzy suwerennej mogą jednak dobrowolnie przyjąć na siebie pewne zobowiązania, rezygnując z części swej suwerenności (np. Polska, podpisując Europejską Konwencję Praw Człowieka, zgodziła się, by decyzje podejmowane przez polskich urzędników czy sądy mogły być zaskarżane do Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu). Często używa się także wyrażenia suwerenność narodu (ludu), które wskazuje na to, że w demokracji władza zwierzchnia należy do narodu, czyli ogółu obywateli.

SYSTEM PARTYJNY – mechanizm rywalizacji bądź współpracy partii politycznych uczestniczących w walce o zdobycie władzy i jej utrzymanie. Systemy partyjne najczęściej klasyfikuje się ze względu na liczbę partii obecnych na scenie politycznej w danym kraju. Wyróżniamy zatem system wielopartyjny, w którym działa wiele silnych partii, a władzę najczęściej zdobywa koalicja kilku z nich, i system dwupartyjny, w którym o władzę konkurują jedynie dwie partie, a zwycięstwo jednej z nich w wyborach jest równoznaczne z samodzielnym sprawowaniem rządów. System jednopartyjny jest z demokratycznego punktu widzenia anomalią – występuje w krajach totalitarnych, a czasem także autorytarnych.

SAMORZĄD TERYTORIALNY – organizacja mieszkańców określonego obszaru, których łączą wspólne sprawy i interesy wynikające z bliskiego sąsiedztwa. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest w Polsce gmina.

TOLERANCJA – uszanowanie prawa innych ludzi do odmiennych poglądów, wierzeń, upodobań czy stylów życia. Bycie tolerancyjnym oznacza rezygnację z pragnienia przymuszania innych do przyjęcia naszych przekonań i wyrzeczenia się własnych – nawet jeśli naszym zdaniem są one dziwaczne czy wręcz błędne. Niekiedy rozróżnia się dwa rodzaje tolerancji: tolerancja negatywna sprowadza się do niestosowania przemocy wobec ludzi, którzy mają odmienne poglądy bądź też wyznają inną religię, tolerancja pozytywna natomiast to postawa życzliwej otwartości, akceptacji i woli poznania oraz zrozumienia odmienności.

TRANSFORMACJA – głęboka przemiana (polityczna, ekonomiczna, społeczna) o trwałych efektach. Współcześnie transformacją nazywa-my przede wszystkim przemiany, jakie dokonały się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 90., kiedy to ustrój komunistyczny został zastąpiony demokracją, a system gospodarki centralnie sterowanej – gospodarką wolnorynkową.

UBEZPIECZENIA – rozkładanie ryzyka za po-mocą instytucji, które przejmują odpowiedzialność finansową osób fizycznych i prawnych, pragnących zabezpieczyć się od różnego rodzaju wypadków i zdarzeń. Osobną grupę stanowią ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, zdrowotne, wypadkowe).

UPRZEDZENIE – trwała negatywna ocena jakiejś osoby, grupy (np. narodowej), rzeczy, zjawiska.

WOJEWÓDZTWO – jednostka podziału terytorialnego kraju. Mieszkańcy województwa tworzą wspólnotę regionalną, która samodzielnie i na własną odpowiedzialność realizuje określone zadania publiczne. Organami władzy samo-rządu wojewódzkiego są: sejmik wojewódzki i powoływany przezeń zarząd województwa, na którego czele stoi marszałek województwa.

WYBORY – metoda wyłaniania przedstawicieli społeczeństwa (np. parlamentarzystów) lub kandydatów na urzędy publiczne (np. prezydent miasta). Szczególny charakter mają wybory powszechne, w których mogą wziąć udział wszyscy obywatele. W państwie demokratycznym mówi się czasem o wyborach pięcioprzymiotnikowych, gdyż są one powszechne, równe, bez-pośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. W Polsce wybory parlamentarne odbywają się co cztery lata, a samorządowe i prezydenckie co pięć lat.

WIĘŹ SPOŁECZNA – wszelkie stosunki, podobieństwa i zależności łączące członków zbiorowości. Istnienie różnych rodzajów więzi społecznych umożliwia wyodrębnianie grup społecznych i wspólnot, z których każdej odpowiada inny rodzaj więzi (np. więź rodzinna, więź narodowa). Więź społeczna łączy ludzi ze sobą, jest podstawą poczucia przynależności do grupy oraz gotowości do współdziałania i wywiązywania się ze swych obowiązków.

WŁADZA SĄDOWNICZA – stoi na straży sprawiedliwości. Sądy rozstrzygają spory między obywatelami (prawo cywilne), między obywatelami a organami władzy (prawo administracyjne) i wymierzają kary za popełnione przestępstwa (prawo karne). Sędziowie, aby mogli wypełniać dobrze swoje zadania, muszą być niezawiśli, to znaczy być wolni od nacisków i wydawać orzeczenia, kierując się jedynie obowiązującym prawem i własnym sumieniem. Specjalne znaczenie mają Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu, które sprawdzają, czy osoby sprawujące najwyższe funkcje w państwie nie naruszyły konstytucji lub ustawy.

ZASADA SOLIDARNOŚCI – zasada funkcjonowania Unii Europejskiej, zgodnie z którą kraje i regiony bogatsze wspierają regiony słabiej rozwinięte i uboższe. Odgrywa ważną rolę przy wydawaniu środków unijnych – dzięki niej Polska i inne kraje postkomunistyczne otrzymują znacznie więcej z budżetu niż do niego wpłacają.

ZBRODNIE PRZECIW LUDZKOŚCI – nieludzkie czyny popełnione przeciwko ludności cywilnej zarówno w czasie wojny, jak i pokoju, w tym masowe morderstwa i likwidacja, zamienianie ludzi w niewolników, deportacje, a także prześladowania grup ludności ze względów politycznych, rasowych lub religijnych. Za zbrodnie przeciwko ludzkości uważa się między innymi zbrodnie nazistowskie w okupowanych krajach Europy w czasie II wojny światowej, eksterminację narodu żydowskiego (Holokaust), zbrodnie stalinowskie, masowe morderstwa na Bałkanach w latach 90.