Prawa człowieka - narodziny i dzień dzisiejszy

---

Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Na zdjęciu: Oryginał Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych został opublikowany w formie jednostronicowego ogłoszenia

 

  Zdobycie Bastylii 14 VII 1789 roku otworzyło drogę do radykalnych przemian we Francji. Na zdjęciu:  Jean-Pierre Houel, Szturm na Bastylię, 1789, Narodowa Biblioteka Francji

 

 

 

CO TO ZNACZY?

1. Co to znaczy, że prawa człowieka są naturalne, nienaruszalne i niezbywalne?
2. Kto powinien zapewnić warunki do korzystania z praw i wolności?
3. Z czego Św. Paweł i John Locke wywodzą uniwersalny charakter praw człowieka?

Współczesne rozumienie praw człowieka jako przysługujących wszystkim ludziom, bez względu na ich pozycję w społeczeństwie czy poglądy było obce dawnym epokom historycznym. Na przykład w starożytnym Egipcie inne prawa mieli władcy, inne kapłani, inne urzędnicy, jeszcze inne rzemieślnicy czy chłopi; niewolnicy zaś byli pozbawieni wszelkich praw. Dopiero pod koniec XVIII wieku prawa człowieka zaczęto zapisywać w konstytucjach i innych dokumentach prawnych.

 

Podaj przykłady - znane z historii i lektur - różnego zakresu swobód i praw poszczególnych grup społecznych w różnych epokach i krajach. 

 

 

W ciągu wieków władcy niejednokrotnie traktowali poddanych jako swoją własność. Jeśli nawet państwo ograniczało swoją absolutną władzę, czyniło to z własnej woli lub pod presją, a nie dlatego, że uważało prawa jednostki ludzkiej za nienaruszalne. Już jednak u starożytnych filozofów (np. u Arystotelesa i stoików) odnajdujemy inny sposób rozumowania - w świecie istnieje naturalny porządek rzeczy, obowiązują pewne niewzruszone reguły, których żadna władza nie może dowolnie zmieniać. Te zasady - nazywane  prawem naturalnym - w większym stopniu wyznaczają ludzkie uprawnienia i powinności niż widzimisię władców.

 

Dla kształtowania się idei naturalnych praw jednostki ogromne znaczenie miał nowy sposób patrzenia na człowieka, jaki przyniosło chrześcijaństwo. Człowiek był pojmowany jako wolna osoba, stworzona „na obraz i podobieństwo Boga“ i mająca swoją przyrodzoną godność. Ważny był także uniwersalizm chrześcijaństwa, nakazujący traktować ludzi - niezależnie od ich rasy czy bogactwa - jako równych w obliczu Boga.

 

Właśnie w przyrodzonej godności osoby ludzkiej XVII- i XVIII-wieczni myśliciele, twórcy liberalizmu, znaleźli uzasadnienie dla swojej koncepcji praw człowieka. Znalazło ono wyraz między innymi w Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych i francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Te dwa dokumenty, choć powstały ponad 200 lat temu, stanowią fundament współczesnego pojmowania praw człowieka. Według tego nowego podejścia każdy człowiek z samej swej natury ma określone prawa, których żadna władza nie może go pozbawić, jeśli nie chce zostać uznana za władzę tyrańską. Uprawnienia te są więc naturalne, co oznacza, że ich istnienie nie jest uzależnione od jakiejkolwiek władzy. Państwo nie może ich nikomu dać ani odebrać, co więcej, jego zadaniem jest ochrona tych praw. Prawo stanowione przez władze musi być podporządkowane tym nadrzędnym normom.

 

Prawa człowieka przysługują każdej jednostce, niezależnie od jej narodowości, religii, poglądów, koloru skóry czy wieku. Angielski filozof John Locke mówił o trzech takich podstawowych prawach: prawie do życia, do wolności i własności.

 

Dzisiejszy katalog praw człowieka jest znacznie dłuższy - poznacie go na lekcjach. Zasada jednak pozostała niezmieniona: prawa te są nienaruszalne (władza nie może ich nikogo pozbawić) i niezbywalne (nawet sam człowiek nie może się ich zrzec), a organy władzy muszą zagwarantować ich przestrzeganie. Prawa te wyznaczają granicę działań władz. Zapisywane są zwykle w ustawie zasadniczej, czyli konstytucji, która jest fundamentem ustroju państwa. Jeśli jakiś przedstawiciel władz naruszy czyjeś prawa lub wolności, obywatel może się odwołać do niezawisłego od tej władzy sądu.

 

Oto fragmenty dwóch dokumentów, które odegrały wielką rolę w uznaniu nienaruszalności praw człowieka. Wypisz, o jakich prawach i wolnościach jest w nich mowa. 

 

Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela