Zagadnienia kontrowersyjne, czyli jak pięknie się różnić?

Na zajęciach WOS-u warto odwoływać się do zagadnień kontrowersyjnych - przedstawiać i analizować zagadnienia (wydarzenia), które są kontrowersyjne, tzn. powodują silne zróżnicowanie opinii, a nawet stanowisk w danej sprawie. Kontrowersje mają źródło w odmiennych wartościach. Analiza zagadnienia kontrowersyjnego ma na celu dokładne zrozumienie różnych stanowisk i poznanie wartości za nimi stojących. Nie musi jednak prowadzić do ujednolicenia stanowisk.

Na skróty Wskazówki praktyczne Dlaczego warto stosować tę metodę na lekcjach? Bibliografia

Na wykorzystywaniu zagadnień kontrowersyjnych opierają się m.in. takie metody jak:

• debata "za" i "przeciw"
• symulacja
• drama.

Decyzja użycia zagadnień kontrowersyjnych na lekcji może być spowodowana dwoma zasadniczymi celami:

• Potrzebą dokładnej analizy jakiegoś zagadnienia należącego do programu nauczania w celu lepszego zrozumienia go i zapamiętania.
• Chęcią ćwiczenia pewnych umiejętności i kształtowania postaw.

Zagadnieniem kontrowersyjnym wykorzystanym na lekcji może być zarówno temat będący przedmiotem aktualnie toczącej się debaty publicznej (na przykład propozycje nowych ustaw dotyczących zagadnień etycznie kontrowersyjnych, jak ułatwienie obywatelom dostępu do broni, klonowanie, kara śmierci) albo tematy budzące emocje tylko w środowisku lokalnym, na przykład budowa ośrodka dla nosicieli wirusa HIV czy przeprowadzenie przez teren gminy autostrady. Wybór tematu zależy za każdym razem od celu, jaki stawia sobie nauczyciel, decydując się na użycie proponowanej metody.

Elementy, które powinny wystąpić podczas zajęć z wykorzystaniem zagadnień kontrowersyjnych to:

• przedstawienie stanowisk różnych osób lub grup ludzi na dany temat
• zaprezentowanie argumentów popierających różne stanowiska
• rozpoznanie wartości stojących za stanowiskami
• dyskusja nad różnicami i podobieństwami stanowisk.

Im bardziej poruszane zagadnienie będzie dotyczyć uczniów osobiście, tym bardziej będzie dla nich kontrowersyjne i tym większe wzbudzi emocje. Ponieważ podczas zajęć uczniowie mają wyrażać swoje opinie, argumentować, odnosić się do odmiennych opinii i mówić o tym, co jest dla nich ważne, atmosfera bezpieczeństwa i otwartości zwiększy poziom szczerości wypowiedzi uczniów. Gdy uczniowie, mówiąc o ważnych dla nich lub bliskich im wartościach, nie będą obawiali się krytyki, osobistych ataków czy ośmieszania ze strony nauczyciela i innych uczniów, zastosowanie tego sposobu pracy spełni swoją rolę.

WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE

• Stosuj tę metodę regularnie na różnych zajęciach. Tylko wtedy jest szansa na coraz większą aktywizację uczniów, wzrost poziomu dyskusji, na głębsze samopoznanie, na atmosferę tolerancji i otwartości.
• Staraj się wprowadzać metodę stopniowo, tak aby zaakceptowanie i stosowanie przez uczniów jej zasad umożliwiło sięganie po zagadnienia coraz bardziej angażujące emocjonalnie.
• Wprowadź następujące zasady współpracy i pilnuj ich przestrzegania:

- każdy ma takie samo prawo głosu,

- odzywamy się wtedy, gdy osoba prowadząca udzieli głosu,

- argumenty odnoszą się do stanowisk, a nie do ludzi,

- podawaj źródła, z których pochodzą argumenty,

- wszyscy wysłuchujemy opinii pozostałych uczestników zajęć,

- szanujemy się nawzajem.

Listę tych zasad można oczywiście zmieniać zależnie od tego, jakie zasady porozumiewania się już funkcjonują (na przykład podczas pracy metodą debaty czy dyskusji) lub jakie zostały przyjęte przy tworzeniu tzw. kontraktu klasowego w momencie wprowadzaniu przedmiotu "Wiedza o społeczeństwie". Ważne jest wtedy przypomnienie ich, a najlepiej powieszenie w widocznym miejscu, tak aby można się było do nich odwoływać podczas zajęć.

• Dbaj o to, by przedmiot niezgody był jasny. Ważne jest, aby dokładnie przeanalizować różniące się opinie i sprawdzić, które ich elementy decydują o tych różnicach. Jest to potrzebne, aby uczynić jasnym przedmiot dyskusji, nie tracić czasu na wzajemne przekonywanie się co do punktów, w których nie ma rozbieżności, używać celnych argumentów, poznać obszar, w którym panuje zgoda.
• Pamiętaj, że nie jest konieczne uzyskanie porozumienia we wszystkich kwestiach. Czasem nie można uzgodnić stanowisk, po zakończeniu zajęć uczestnicy pozostają przy swoich opiniach i wówczas w omówieniu lekcji warto podkreślić, że nie ma niczego złego w zgodzie na wielość różnych opinii, że różnienie się nie jest niczym złym, a często prowadzi do nowych, twórczych rozwiązań, i że racja nie leży po żadnej stronie. Bywa tak w sytuacjach, gdy:

a) za większością stanowisk w zagadnieniach, które uznamy za kontrowersyjne, stoją wartości bliskie osobom wyrażającym daną opinię, jak na przykład wyznawana religia, tradycja rodzinna czy przekonania polityczne ( jeżeli silnie jesteśmy przywiązani do tych wartości, niełatwo z nich zrezygnować nawet pod wpływem wielu racjonalnych argumentów),

b) dla niektórych uczniów bardzo trudne jest, ze względów osobowościowych, przyznanie się do zmiany opinii,

c) po dokładnej analizie stanowisk okazuje się, że uczestnicy nie różnią się tak bardzo, jak spodziewaliśmy się tego na początku, i pozostaje tylko kilka punktów trudnych do uzgodnienia (możemy wtedy zakończyć lekcję spisaniem listy stwierdzeń, co do których jesteśmy zgodni i listy różniących się opinii, przy których uczniowie chcą pozostać).

• Pamiętaj, że uczeń ma prawo do odmowy wyrażenia swojej opinii, gdy ma ona dotyczyć spraw kontrowersyjnych, budzących silne emocje lub dotykających bardzo osobistych tematów. Uczniowie powinni być poinformowani o przysługującym im prawie, a w razie skorzystania z niego, winni spotkać się z całkowitą akceptacją tej decyzji.
• Zaplanuj czas i sposób zakończenia zajęć. Jeżeli chcemy, aby zajęcia odniosły zamierzony skutek w sferze rozwoju społecznego uczniów, by wpłynęły na kształtowanie się pożądanych postaw oraz nie spowodowały konfliktów w grupie, bardzo ważne jest zarezerwowanie wystarczającej ilości czasu na podsumowanie zajęć. Konieczne jest wyciszenie emocji, poszukanie tego, co wszystkich łączy, sprawdzenie, czy istnieje autentyczna zgoda na pozostanie przy swoich opiniach.
• Przy wyborze tematu musisz pamiętać o tym, żeby problem:

a) był na prawdę kontrowersyjny, tzn. aby podłożem różnic było uznanie za ważne różnych wartości, a nie tylko różnych interesów,

b) miał znaczenie społeczne, nie był tematem mało istotnym, nie poruszającym,

c) żeby był użyty we właściwym czasie, tzn. był związany z aktualnie realizowanym programem nauczania, miał wystarczające zakorzenienie w wiedzy i doświadczeniu uczniów,

d) był interesujący dla uczniów,

e) nie powodował lub nie wzmagał konfliktu w społeczności lokalnej,

f) abyś był pewny, że możesz ten temat realizować i nie przeszkodzą ci w prowadzeniu zajęć twoje osobiste poglądy i emocje,

g) aby uczniowie mieli możliwość użycia dobrych źródeł wiedzy na dany temat tak, aby były one dostosowane do ich możliwości percepcyjnych i były dla nich dostępne.

DLACZEGO WARTO STOSOWAĆ TĘ METODĘ NA LEKCJACH?

Wykorzystanie zagadnień kontrowersyjnych, choć rzadko stosowane w polskich szkołach, dobrze wpływa na proces uczenia się i osobisty rozwój uczniów. Ten sposób pracy, silnie emocjonalnie angażując uczniów, wpływa korzystnie na przyswajanie i zapamiętywanie przez nich wiedzy, niezbędnej im do przygotowania się do zajęć i uczestniczenia w nich. Pozwala też na rozwijanie umiejętności ich pracy z tekstem źródłowym.

Największe zalety pracy z wykorzystaniem zagadnień kontrowersyjnych to:

• kształcenie umiejętności komunikowania się, formułowania własnych opinii, argumentowania, wysłuchiwania odmiennych poglądów, dyskusji z nimi,
• kształcenie zdolności akceptowania różnic w poglądach między ludźmi,
• lepsze poznawanie i rozumienie siebie i innych, różnych poglądów i wartości.

Umiejętności te są niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie demokratycznym, a ich kształcenie jest sformułowane w podstawach programowych jako zadanie szkoły, a w szczególności edukacji obywatelskiej, której celem jest wychowanie aktywnego, świadomego obywatela.

Elżbieta Królikowska

 

BIBLIOGRAFIA

J. Królikowski, E. Królikowska,  Pakiet edukacyjny EUROPA NA CO DZIEŃ - podręcznik nauczyciela, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1997

K. Kruszewski red., Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992

M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej, czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1996

H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania, Wydawnictwo Vega, Warszawa 1994

H. Hamer, Demon nietolerancji, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994

M. Eugene Gilliom, Practical Methods for the Social Studies, Wadsworth Publishing Company, Inc. Belmont, California

Taking Sides. Using Taking Sides in the Classroom. 1991 by The Dushkin Publishing Group, Inc., Guilford, Connecticut

Thomas E. Kelly, Leading Class Discussions of Controversial Issues, Social Education Oct. 1989

If It's Controversial, Why Teach It?, Social Education 60(1) 1996

Teaching About Controversial Issues, ERIC (fact sheet no. 10, Sept. 1983)
 

Zdjęcie: Centrum Edukacji Obywatelskiej