Przeciąć węzeł gordyjski

Czasami młodzież niechętnie wchodzi na strony internetowe serwisów informacyjnych czy tygodników społeczno-politycznych (nie wspominając o czytaniu gazet w wydaniu papierowym), aby odrobić pracę domową z wiedzy o społeczeństwie. Przyczyn tego może być wiele. Po pierwsze, czytanie dłuższych artykułów sprawia im trudność. Po drugie, przeszkodą bywa język, zawierający wiele niezrozumiałych słów. A po trzecie, trudno im jest dotrzeć do ukrytych znaczeń słów. Rozszyfrowanie niejasnej iluzji do Biblii, mitu, legendy, postaci lub wydarzenia z historii czy literatury, przekracza często ich możliwości. Pewne słowa i wyrażenia zaś na stałe zakotwiczyły się w naszym języku jako przenośnie i wypadałoby je rozumieć. Przykładem może być węzeł gordyjski.

Węzeł gordyjski w mitologii greckiej to kunsztowny węzeł z dereniowego łyka, który łączył jarzmo z dyszlem starego wozu królewskiego, złożonego w darze w świątyni Zeusa przez Gordiosa I, ojca Midasa, mitycznego założyciela państwa frygyjskiego i miasta Gordion. Zgodnie z przepowiednią ten, który ów węzeł rozwiąże, miał zostać panem Azji. Gdy Aleksander Wielki w 333 r. p.n.e. podbił Frygię, spróbował rozwiązać ten węzeł, a kiedy mu się to nie udało, rozciął go mieczem. Wyrażenia „rozciąć węzeł gordyjski” używa się w znaczeniu przenośnym, kiedy mowa jest o rozwiązaniu skomplikowanej i trudnej sprawy w sposób radykalny i stanowczy.

 

Na podstawie tekstów oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie. Czy dostrzegasz w tekstach nawiązanie do tradycji humanistycznej – do mitu, legendy, postaci lub wydarzenia z historii czy literatury? Jeśli tak, to do jakiej i czemu miałoby to służyć? Uzasadnij swoją odpowiedź.

  1. Wojnę tę Francja wygrała militarnie, ale odniosła pyrrusowe zwycięstwo, jako że koszta polityczne i ekonomiczne były ogromne. De Gaulle wojnę zakończył, dając Algierii niepodległość. Zmienił konstytucję, godząc demokrację ze stabilnością władzy wykonawczej. 
    Źródło: NKJP: Andrzej Krzywicki: Diabelski młyn, 2005
     
  2. W niedzielę dyktator [Łukaszenka] chciał przekroczyć Rubikon, rzucając– jak pewnie uważa – zuchwałe wyzwanie Zachodowi. Raczej jednak pomyliły mu się rzeki i przeprawił się przez Styks. W każdym razie wbił gwóźdź do trumny swojej skutecznie przez ponad ćwierć wieku uprawianej polityce „wielowektorowości”. 
    Źródło: Wacław Radziwinowicz: Łukaszenka zdany już tylko na Kreml. W piątek stanie w Soczi przed Putinem, Gazeta Wyborcza, 26.05.2021
     
  3. Po upadku Lehman Brothers okazało się, że zagrożona jest duża grupa znanych banków. Bankowcy, którzy zwykle z lekceważeniem wyrażali się o niskiej kompetencji rządów, byli zmuszeni pójść do Canossy i prosić o pomoc państwa. Media z lubością opisywały, jak butni finansiści stali się petentami. 
    Źródło: Internet: wyborcza.pl
     
  4. Dwie polskie pięty achillesowe, o których wszyscy mówią, drogi i nauka, niestety w tym budżecie nie wyglądają najlepiej. 
    Źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 11.10.2002
     
  5. Mianem syzyfowej pracy określają policjanci łapanie nieletnich włamywaczy, którzy wkrótce uciekają ze specjalnych ośrodków i ponownie podejmują przestępczy proceder. 
    Źródło: NKJP: (mid): Gonitwa za małolatami, Dziennik Bałtycki, 5.03.1999
     
  6. Mamy w kraju stajnie Augiasza, nieuporządkowywane od kilkunastu lat, a mające fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania życia społecznego. Te najważniejsze to system ubezpieczeń społecznych, z ich symbolem ZUS, który w tym roku musiał pożyczyć pieniądze z banków komercyjnych na wypłatę świadczeń (…).
    Źródło: NKJP: Internet

Odpowiedzi

1. Pyrrusowe zwycięstwo

Król Epiru, Pyrrus (319-272 p.n.e.), z 25-tysięczną armią i 20 słoniami bojowymi wylądował w Italii, aby wziąć udział w wojnie miast greckich z Rzymem. Pobił Rzymian pod Herakleą (280 p.n.e.) oraz Auskulum (279 p.n.e.), gdzie poniósł jednak ogromne straty (pyrrusowe zwycięstwo). Po bitwie miał powiedzieć słynne słowa „Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a będziemy straceni”. Ostatecznie po nie rozstrzygniętej bitwie pod Benewentem (275 p.n.e.) Pyrrus powrócił do Epiru, utraciwszy 2/3 korpusy ekspedycyjnego. „Pyrrusowe zwycięstwo” oznacza więc sukces osiągnięty zbyt wielkim kosztem.

 

2. Przekroczyć Rubikon

Powiedzenie to powstało w starożytności. W 49 r. p.n.e. Juliusz Cezar wbrew zakazowi senatu, wkroczył na czele legionów rzymskich do Italii, rozpoczynając wojnę domową. Przekraczając Rubikon, graniczną rzekę między Galią Przedalpejską a Italią, miał powiedzie słynne „Kości został rzucone!” (łac. alea iacta est). „Przekroczyć Rubikon” oznacza uczynić krok nieodwołalny, zrobić coś, czego nie da się już cofnąć i zmienić.

Przeprawić się przez Styks

Każda dusza w mitologii greckiej zmierzająca do świata zmarłych musiała przeprawić się przez rzekę Styks. Przewoźnikiem był Charon, ponury starzec z siwą brodą i w okrągłym kapeluszu. Za przewóz łodzią na drugi brzeg rzeki pobierał opłatę – jeden obol (grosz), wkładany przed pogrzebem w usta (lub rękę) zmarłego. Rzeka Styks w przenośni oznacza świat pozagrobowy, piekło (z gr. znienawidzony). Zanurzenie się w Styksie czyniło ludzkie ciało odpornym na rany (mit o Achillesie).

 

3. Pójść do Canossy

Kiedy w styczniu 1077 r. cesarz niemiecki, Henryk IV, popadł w konflikt z papiestwem o inwestyturę, został wyklęty przez papieża Grzegorza VII. Udał się więc pieszo, w otoczeniu świty, do zamku Canossa w północnych Włoszech, aby błagać przebywającego tam papieża o przebaczenie. Przez trzy dni w stroju pokutnym wyczekiwał przed bramami zamku na zdjęcie klątwy kościelnej. „Pójść do Canossy” oznacza przyznanie się do błędu i ukorzenie się przed kimś, wyrażenie skruchy.

 

4. Pięta achillesowa, pięta Achillesa

Tak nazywamy w przenośni czyjąś słabą stronę, słaby punkt lub dziedzinę, w której ktoś lub coś osiąga najsłabsze wyniki. Legendarny bohater wojny trojańskiej, Achilles (mit. gr.), główna postać Iliady Homera, był nieśmiertelny. Matka Tetyda zanurzyła go, jako dziecko, w wodach Styksu, dzięki czemu jego ciało stało się odporne na wszelkie ciosy, prócz pięty, za którą trzymała go podczas kąpieli. Achilles zginął pod Troją trafiony w piętę strzałą Parysa.

 

5. Syzyfowa praca

Syzyf (mit. gr.), słynący ze sprytu król, założyciel Koryntu, po śmierci skazany został przez bogów Podziemi na straszną pokutę. Za swe liczne przewinienia pchał na szczyt góry w Hadesie olbrzymi i ciężki głaz. Kiedy był już u szczytu, głaz spadał w dół, pociągnięty własnym ciężarem, i Syzyf musiał zaczynać pracę od początku. Mówiąc o „syzyfowej pracy”, mamy na myśli działanie, które nie daje pożądanego efektu mimo wielkiego wysiłku.

 

6. Stajnie Augiasza

Augiasz (mit. gr.) był synem Heliosa, króla Elidy, jednym z uczestników wyprawy Argonautów. Posiadał wielkie stada koni, które trzymał w stajniach, nie oczyszczanych przez wiele lat. Herakles oczyścił stajnie Augiasza w ciągu jednego dnia, skierowując i przepuszczając przez nie nurty rzek Alfejos i Penejos. Kiedy jednak nie otrzymał zapłaty za wykonana pracę, rozgniewał się i zabił Augiasza. Przysłowiowe powiedzenie „stajnia Augiasza” oznacza wielki i bardzo trudny do uporządkowania bałagan.

oprac. D. Nawalany