Na lekcjach KOSS

Zamiast przekazywać uczniom abstrakcyjne wiadomości, często oderwane od życia i społecznych doświadczeń, warto zastosować na lekcji wiedzy o społeczeństwie metody aktywizujące. Prezentujemy wybrane metody.

Najczęściej stosowane w naszym programie metody pracy to:

  • symulacje
  • praca w grupach
  • projekty uczniowskie - indywidualne i zespołowe
  • rozwiązywanie problemów
  • burza mózgów
  • dyskusje i debaty
  • analiza argumentów „za” i „przeciw”
  • analiza dokumentów źródłowych, w tym dokumentów prawnych
  • analiza przypadku
  • podejmowanie decyzji metodą „drzewa decyzyjnego”
  • gry i zabawy edukacyjne
  • gry sytuacyjne: odgrywanie ról, socjodramy
  • metody audiowizualne
  • praca z programami komputerowymi i multimedialnymi
  • ćwiczenia interaktywne - online
  • nauka pisania petycji, skarg, wniosków i innych „dokumentów obywatelskich”
  • praca w terenie (wycieczki, wizyty w urzędach itp.)
  • teczki (portfolio) i wystawy
  • wywiady; kwestionariusze, quizy.

Na skróty


Oto krótkie opisy wybranych metod:

BURZA MÓZGÓW to technika, którą warto stosować wtedy, gdy chodzi o zebranie w krótkim czasie jak największej liczby nowych pomysłów. W pierwszej fazie burzy mózgów zapisujemy wszystkie zaproponowane pomysły (z wyjątkiem tych, które są w oczywisty sposób uczniowskimi żartami) - nie krytykujemy ich i nie oceniamy. Chodzi o to, by jak najwięcej osób mogło swobodnie zgłaszać swoje propozycje bez obawy, że zostaną one skrytykowane czy wyśmiane. Aby więc burza mózgów była naprawdę twórcza i efektywna, należy przestrzegać dwóch zasad - po pierwsze, uczniowie nie powinni dyskutować z innymi na temat zgłaszanych w pierwszej fazie pomysłów, po drugie, nauczyciel nie powinien narzucać własnych rozwiązań oraz oceniać propozycji uczniowskich. Dopiero w drugiej fazie pracy zastanawiamy się nad ich sensownością i eliminujemy te, które są absurdalne, nierealistyczne lub z innego powodu niemożliwe do przyjęcia.
 

PRACA W GRUPACH polega na wspólnym wykonywaniu wyznaczonego przez nauczyciela zadania w kilkuosobowych zespołach. Nauczyciel może zdecydować o składzie zespołu, pozwolić, by uczniowie sami podzielili się na grupy, bądź też przeprowadzić losowanie. Najczęściej wszystkie grupy wykonują to samo zadanie, ale zdarza się i tak, że każdy z zespołów ma coś innego do zrobienia - wtedy konieczne jest podzielenie się z kolegami z innych grup rezultatami własnej pracy. Gdy grupa jest większa, a zadanie bardziej skomplikowane, warto wybrać lidera zespołu, który będzie kierował wspólnymi działaniami, oraz sekretarza dbającego o utrwalenie efektów pracy. Powodzenie pracy zespołowej zależy przede wszystkim od dobrego podziału ról między członkami grupy i odpowiedzialnego wywiązywania się ze swoich zadań, ale także od gotowości udzielenia pomocy kolegom, którzy mają trudności w wykonaniu swojej części pracy.
 

ODGRYWANIE RÓL to metoda, która pozwala uczniom wejść w role uczestników życia publicznego. Na lekcjach KOSS uczniowie mogą sami się przekonać, jak pracują i jakie problemy muszą rozwiązywać przedstawiciele władz samorządowych i państwowych, dziennikarze, prawnicy itp. W ćwiczeniach wykorzystujących tę metodę role można ściśle określić bądź też poprzestać na ogólnej instrukcji, pozostawiając dużo inwencji samym aktorom (jak w lekcji „Przed wyborami samorządowymi“). Odgrywanie scenek ułatwia zrozumienie postaw i zachowań uczestników życia publicznego oraz - co równie ważne - pozwala przećwiczyć procedury i reguły postępowania w określonych sytuacjach społecznych (np. jak przewodniczący rady gminy prowadzi sesję, jak reporterzy zbierają informacje na temat pracy sztabów wyborczych).
 

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW jako metoda edukacji obywatelskiej uczy znajdowania optymalnych rozwiązań skomplikowanych zagadnień z dziedziny życia publicznego, np. w lekcji o handlu międzynarodowym zespoły uczniów zastanawiają się, w jaki sposób wprowadzić na zagraniczne rynki wybrany przez siebie polski towar. Większość dylematów (czyli problemów kontrowersyjnych oznaczonych w naszych podręczniku postacią Hamleta) można także rozstrzygać, stosując metodę rozwiązywania problemów. Opisywana tu metoda składa się z kilku faz:

  1. Diagnoza problemu - Co się stało? Dlaczego? Kto jest weń uwikłany? Komu może zależeć na jego rozwiązaniu? Jakich informacji mi brakuje i gdzie można je uzyskać?
  2. Poszukiwanie rozwiązania problemu - Jakie są sposoby jego rozwikłania? Jakie są ich wady i zalety? Jakie szanse i zagrożenia ze sobą niosą?
  3. Wybór rozwiązania - Które rozwiązanie jest najlepsze ze względu na przyjęte wartości, np. sprawiedliwość oraz inne kryteria, np. niski koszt lub prostotę? Jakie trudności mogą się pojawić przy jego realizacji? Jak powinny wyglądać kolejne kroki przy wprowadzaniu go w życie? Kto lub co może je utrudnić lub uniemożliwić? Na kogo można liczyć jako na sojusznika?
     

GRY SYMULACYJNE to stworzone przez nauczyciela sytuacje, w trakcie których uczniowie naśladują procesy zachodzące w prawdziwym życiu społecznym, ekonomicznym i politycznym. Symulacje stanowią zatem „zminiaturyzowaną" wersję rzeczywistości. Jest to metoda zbliżona do odgrywania ról - celem nie jest tu jednak przedstawienie zachowań konkretnych postaci, lecz zilustrowanie pewnych zjawisk, np. działania prawa popytu i podaży, procedury uchwalania ustawy w polskim parlamencie. W symulacji nie chodzi o popis aktorskich umiejętności, ale o sprawne i bezosobowe odtworzenie danego procesu. Trzeba pamiętać, że każda symulacja upraszcza rzeczywistość - inaczej nie byłoby możliwe jej przeprowadzenie na lekcji! Szczególną formą edukacyjną są symulacje wyborów (prezydenckich czy parlamentarnych) oraz innych procedur demokratycznych. Centrum Edukacji Obywatelskiej prowadzi je od kilku lat w ramach programu „Młodzi głosują" - może i wy kiedyś weźmiecie w nich udział?!
 

STUDIUM PRZYPADKU to metoda, która pozwala przedstawić ogólny problem na przykładzie konkretnej sytuacji. Zamiast teoretycznych rozważań studium przypadku pozwala zobaczyć dane zjawisko w „naturze”, przekonać się, jak złożone są jego przyczyny oraz jak wiele czynników wpływa na jego kształt. Na przykład procedurę sądową najlepiej poznawać przez analizę konkretnych - prawdziwych lub fikcyjnych - spraw sądowych. O tym, jak skomplikowane jest układanie budżetu, przekonać się można, analizując prawdziwy projekt dochodów i wydatków państwa. Stosując tę metodę, analizować można zarówno wydarzenia historyczne, jak i współczesne, losy ludzi, funkcjonowanie instytucji, procesy ekonomiczne i społeczne. Źródłem wiedzy o omawianych przypadkach mogą być artykuły prasowe, relacje świadków, dokumenty prawne, pamiętniki, wywiady, a nawet literatura piękna i filmy. W programie KOSS studium przypadku dotyczy zarówno prawdziwych procedur i zjawisk (np. przedwojenny ruch spółdzielczy czy Dyliniarnia jako przykład stowarzyszenia działającego na rzecz dzieci), jak i fikcyjnych sytuacji (np. negocjacje budżetowe w gminie X). Czasem stanowi wstęp do innych metod dydaktycznych - np. odgrywania ról, rozwiązywania problemów, symulacji. W wersji bardziej rozbudowanej studium przypadku składa się z dwóch elementów - opisu samego zjawiska (i wyjaśnienia jego przyczyn) oraz przewidywania następstw (i proponowania rozwiązań), związanych z nim problemów.
 

LISTY OBYWATELSKIE, PISMA URZĘDOWE itp. - nauka pisania listów i pism urzędowych przyda się każdemu obywatelowi. Wszyscy przecież powinni umieć sporządzić własny życiorys, napisać list motywacyjny, sformułować podanie, skargę, wniosek, odwołanie, list do redakcji itp. Na lekcjach KOSS uczniowie ćwiczą ich pisanie, zwracając z jednej strony uwagę na zachowanie właściwej formy (data, nadawca, adresat, podpis, załączniki itp.), a z drugiej na umiejętność jasnego i krótkiego przedstawienia sprawy. I tak np. w lekcji o administracji samorządowej prosimy o napisanie podania i wypełnianie prostych druków urzędowych.

Alicja Pacewicz, Tomasz Merta

Zdjęcie: Corel