Uczyć się robiąc, czyli jak pracować metodą projektów

Projekt jako metoda stosowana w kształceniu obywatelskim oznacza obszerne zadanie realizowane samodzielnie przez uczniów, a przygotowywane i koordynowane przez nauczyciela. Na ogół, ze względu na swój rozmiar, jest ono wykonywane przez grupy uczniów, choć istnieje wiele przykładów projektów indywidualnych.
 

Na skróty


WPROWADZENIE

Od tradycyjnego zadania domowego projekty różnią się przede wszystkim tym, że uczniowie sami zdobywają informacje o jakimś (szerszym niż zwykle) zagadnieniu, opracowują je (nie tylko w typowej formie pisemnej), a następnie prezentują wyniki swej pracy innym. Ponadto projekt opiera się na rozbudowanej instrukcji przygotowanej przez nauczyciela i jest realizowany przez dłuższy czas (nawet w ciągu całego semestru).

Projekt jako metoda stosowana w kształceniu obywatelskim może mieć dwie odmiany:

  • Przedsięwzięcia o opisanych powyżej cechach, którego rezultaty mają charakter różnego rodzaju opracowań przygotowanych samodzielnie przez uczniów (esejów, wywiadów, rysunków, albumów, gier itp.) możliwych do zaprezentowania w klasie szkolnej.
  • Przedsięwzięcia, podobnie jak powyższe zaplanowanego, którego zasadniczym celem jest działanie w środowisku szkolnym (także w samej szkole) lub szerzej - lokalnym, choć nie należy wykluczyć także przedsięwzięć o charakterze ponadlokalnym. Opracowania, które mogą powstać przy okazji tego działania, mają charakter pomocniczy, a nie są (jak w poprzednim wypadku) celem samym w sobie. Istotna różnica, w porównaniu z typowym projektem edukacyjnym, polega także na tym, że efekty działań lokalnych nie dają się bezpośrednio zaprezentować w klasie szkolnej. Przykładem tak rozumianego projektu może być mini sondaż opinii publicznej na temat głównych problemów ekologicznych gminy - lub lokalna akcja w ramach "Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy". Takie przedsięwzięcie można określić terminem projekt działania lokalnego.

W tekście użyte są też określenia projektów w zależności od ich realizatorów:

  • projekt klasowy (jeśli jest realizowany przez całą klasę),
  • projekt grupowy (jeśli jest realizowany przez grupy uczniów),
  • projekt indywidualny (jeśli jest realizowany indywidualnie przez każdego ucznia).


KORZYŚCI WYNIKAJĄCE ZE STOSOWANIA METODY PROJEKTÓW

Jak każda metoda, również i ta nie pozwala na zrealizowanie wszelkich możliwych celów nauczania w jednakowym stopniu. Decydując się na jej zastosowanie powinniśmy zdawać sobie sprawę z jej atutów i ograniczeń.

Istotną cechą metody projektów jest samodzielna praca uczniów, często nad zagadnieniami, które sami wybrali. Daje to szansę na rozbudzenie ich osobistego zaangażowania i zainteresowania tematem, którym się zajmują. Z pewnością ułatwi to nauczycielowi prowadzenie zajęć nawet wówczas, kiedy będzie stosował inne metody.

Metoda projektu pozwala skuteczniej, niż wiele innych metod, rozwijać nie tylko wiedzę, ale i umiejętności uczniów, np.:

1. Umiejętności związane z wyborem tematu projektu i gromadzeniem informacji:

  • formułowanie problemu,
  • formułowanie celów,
  • korzystanie z różnych źródeł informacji.

2. Umiejętności związane z opracowywaniem informacji związanych z projektem:

  • klasyfikacja informacji z punktu widzenia celów projektu (np. podział na mniej i bardziej ważne, mniej i bardziej ciekawe),
  • krytyczne analizowanie informacji (ocena ich wiarygodności).

3. Umiejętności związane z prezentacją projektu:

  • ćwiczenie różnych sposobów zapisywania i prezentowania zebranych materiałów (np. w postaci eseju, rysunku, diagramu, wykresu itp.),
  • przygotowywanie i praktykowanie wystąpień publicznych.

4. Umiejętności związane z komunikowaniem się w grupie, nabywane przy realizacji projektów grupowych to między innymi:

  • formułowanie i wyrażanie swoich opinii,
  • słuchanie opinii wyrażanych przez innych członków grupy;
  • podejmowanie decyzji grupowych,
  • rozwiązywanie konfliktów,
  • samoocena swojej pracy i ocena pracy innych.

5. Umiejętności związane z podejmowaniem konkretnych działań (od fazy planowania i poszukiwania wsparcia - czasami także finansowego - aż po ich realizację i ocenę), nabywane przy realizacji projektu działania lokalnego.

6. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności.

Warto podkreślić, że większość decyzji związanych z realizacją projektu uczniowie podejmują samodzielnie. Są więc, bardziej niż w wielu innych sytuacjach szkolnych, odpowiedzialni za skutki tych decyzji i ich wpływ na przebieg i efekt pracy. Często oznacza to zwiększenie zaangażowania uczniów w pracę i kształtowanie pozytywnego stosunku do niej. Jest to istotne również dlatego, że w szkole uczniowie rzadko czują się naprawdę samodzielni i niezależni. W konsekwencji niewiele jest też okazji do tego, aby kształtować ich poczucie odpowiedzialności.

Kontrowersyjne jest, czy metoda projektów spełnia oczekiwania związane z uzyskaniem przez uczniów wiedzy (pojęć, faktów). Można przyjąć, że wiedza związana z projektem, który bezpośrednio realizowali, będzie szersza i bardziej ugruntowana niż przy zastosowaniu tradycyjnych metod nauczania. Gwarantuje to ilość i różnorodność materiałów, które wykorzystali, czasu, który im poświęcili i konieczność usystematyzowania wiedzy w taki sposób, aby była ona przydatna do końcowej prezentacji. Większe wątpliwości budzi skuteczność uczenia się na podstawie prezentacji projektów wykonanych przez innych. Wiele zależy tu od atmosfery, którą uda się stworzyć nauczycielowi, zwłaszcza zaś od tego, czy uczniowie potrafią słuchać się nawzajem. Ważne może okazać się też, czy wszystkie grupy wykonują projekt na ten sam temat, czy też tematy są komplementarne i dopiero w całości "wypełniają" określoną przestrzeń programu nauczania. W pierwszym przypadku uczniowie będą mieli zapewne okazję do zapoznania się z różnymi interpretacjami tego samego zagadnienia i utrwalenia sobie wiedzy o nim. W drugim będą musieli sami uporządkować wiedzę wyniesioną z poszczególnych prezentacji w jedną całość (można zachęcić ich do prowadzenia notatek). Stosowanie metody projektów zależy od konkretnej sytuacji. Jeśli projekty związane są z zagadnieniami, które nauczyciel uznał za bardzo ważne dla realizowanego programu, to po stwierdzeniu jakichś braków czy niespójności w wiedzy uczniów, powinien je uzupełnić za pomocą innych metod.
 

WADY METODY PROJEKTÓW

Choć metoda projektów ma liczne zalety, nie jest jednak wolna od pewnych ograniczeń. Z projektów należy zrezygnować:

  • gdy jakieś zagadnienia są na tyle skomplikowane, iż obawiamy się, że wiedza z nimi związana będzie zbyt trudna dla uczniów (na przykład wiele zagadnień z działu "Gospodarka wolnorynkowa"),
  • gdy wiemy, iż uczniowie będą mieli trudności z dotarciem do podstawowych materiałów,
  • gdy wiemy, że uczniowie szczególnie nie lubią jakiegoś zagadnienia i nie udało nam się tej niechęci przełamać w trakcie zajęć (wiadomo, że taką niechęcią uczniowie obdarzają czasem partie polityczne, choć nie można wykluczyć, że projekt na ten temat przełamałby tę niechęć),
  • gdy jakiś temat uważamy za bardzo ważny i obawiamy się, że wiedza uczniów zdobyta w trakcie wysłuchiwania prezentacji projektów będzie niespójna, niekompletna itp.,
  • w wypadku projektów indywidualnych, jeśli mamy tylko jedną godzinę tygodniowo wiedzy o społeczeństwie i obawiamy się, że nie wystarczy nam czasu na wszystkie prezentacje.


WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE

Nauczyciel określa ogólnie merytoryczne ramy projektu (np. wyznaczając jakiś dział programu lub w przypadku projektu działania lokalnego charakter planowanego przedsięwzięcia: zbiórka pieniędzy na schronisko dla zwierząt, poprawa stanu środowiska naturalnego itp.), a uczniowie podzieleni na grupy wybierają szczegółowe tematy. Aby wybór ten był bardziej świadomy nauczyciel może przeprowadzić zajęcia wprowadzające i rozdać uczniom materiały dostarczające ogólną wiedzę o danym dziale programowym.

Jeśli ramy merytoryczne wyznacza dział "Samorząd terytorialny", to zajęcia wprowadzające mogą obejmować:

  • spotkanie z burmistrzem na temat lokalnych problemów samorządu;
  • odpowiednio przygotowaną wizytę w urzędzie gminy;
  • udział w sesji rady gminy;
  • krótki wykład podsumowujący przeprowadzony przez nauczyciela;
  • rozdanie uczniom materiałów dostarczających ogólną wiedzę na temat samorządu (najważniejsze fragmenty ustawy samorządowej, schemat organizacyjny urzędu gminy itp.).

W przypadku projektu działania lokalnego konieczne jest poznanie przez uczniów potrzeb środowiska lokalnego w danej dziedzinie (np. poprzez wywiady, ankiety, dotarcie do danych statystycznych itp.)Tak przygotowani uczniowie mogą wybrać dla swej grupy szczegółowy temat projektu. Można zasugerować im następującą procedurę:

  • przeprowadzenie "burzy mózgów" w celu zebrania jak największej liczby potencjalnych tematów;
  • ustalenie kryteriów wyboru jednego z nich, na przykład - co nas najbardziej interesuje, co brzmi najoryginalniej, do którego zagadnienia mamy najwięcej materiałów, który problem lokalny jest najważniejszy dla mieszkańców;
  • wybór tematu i jego ostateczne sformułowanie.

W dziale "Samorząd terytorialny" mogą na przykład powstać następujące projekty:

  • "Co można załatwić w naszym urzędzie gminy",
  • "Dzień pracy burmistrza naszego miasta",
  • "Jak obraduje rada gminy",
  • "Organizacje społeczne w naszej gminie"

i wiele innych.

Natomiast przykłady projektów - działań lokalnych to:

  • "Sprzątamy naszą gminę",
  • "Organizujemy zbiórkę pieniędzy na boisko szkolne".

Nauczyciel sam określa szczegółowe tematy, natomiast uczniowie (grupy) wybierają sobie jeden spośród nich. Do nauczyciela należy również zadbanie, aby grupy nie realizowały tych samych tematów. Można określić termin, do którego uczniowie muszą podjąć decyzję w sprawie wyboru tematu i poprosić ich, aby zgłosili się do nauczyciela i powiadomili go o tym. Grupa, która zdecydowałaby się na temat "zajęty" już przez inną, musiałaby się zdecydować na opracowanie innego tematu. Stosując ten sposób, należy, podobnie jak w poprzednio opisanym, przeprowadzić zajęcia wprowadzające. Zaletą szczegółowego określenia tematów przez nauczyciela jest zachowanie ściślejszej kontroli nad ich powiązaniem z programem, który realizuje (oczywiście jeśli nauczyciel uznaje tę zgodność za istotną wartość). Wadę tego sposobu stanowi znaczne ograniczenie na tym etapie swobody działania uczniów.

Wszystkie grupy realizują ten sam temat określony przez nauczyciela. Oznacza to, że uczniowie w ogóle nie uczestniczą w jego formułowaniu. W przypadku typowego projektu grupowego lub indywidualnego ma to również inne konsekwencje związane z etapem jego przygotowywania i prezentowania. Dotyczą one problemu rywalizacji pomiędzy grupami lub poszczególnymi uczniami.

To, czy uczniowie pracują w grupach nad różnymi tematami z określonego działu, czy też nad tym samym tematem, wpływa na poziom rywalizacji pomiędzy grupami lub poszczególnymi uczniami. Z kolei, zdaniem niektórych autorów, przesadna rywalizacja negatywnie oddziałuje na skuteczność nauczania. Wybierając różne tematy, grupy lub uczniowie opracowują pewną część zagadnienia, składającą się na większą całość. Można zatem powiedzieć, że grupy lub uczniowie uzupełniają się nawzajem, co stwarza lepsze warunki współpracy. Natomiast opracowując ten sam temat, grupy (poszczególni uczniowie) w większym stopniu rywalizują między sobą; bardziej istotna staje się wówczas ocena określająca, kto okazał się lepszy, a kto gorszy.

Na zależności efektywności nauczania od poziomu rywalizacji w klasie, oparte są poglądy zwolenników tzw. uczenia się poprzez współpracę (ang. cooperative learning). Uważają oni, iż przynajmniej część procesu nauczania w szkole powinna być zorganizowana tak, aby uczniowie mogli zdobywać wiedzę i prezentować ją bez konieczności rywalizowania z innymi.

W jednym z amerykańskich podręczników dla nauczycieli tak scharakteryzowano zalety uczenia się poprzez współpracę: "Wyniki badań wskazują, że współpraca pomiędzy członkami grupy powoduje zmniejszenie konfliktów, a także pozwala rozwijać:

  • pozytywną i spójną świadomość swojego miejsca w grupie;
  • zaufanie do innych;
  • umiejętności komunikacyjne;
  • akceptację ze strony innych;
  • zdrowe relacje w grupie.

Stwierdzono, iż uczenie się nastawione na współpracę skuteczniej rozwija umiejętności interpersonalne niż uczenie się w warunkach rywalizacji lub poprzez pracę indywidualną. Nie oznacza to, iż zwolennicy tych poglądów nie doceniają roli rywalizacji jako elementu pozytywnego w nauczaniu, chcą tylko, aby nie był on podstawowy i jedyny.

Praktycy uczenia się przez współpracę najczęściej stosują metodę pracy w grupach obciążającą każdego z uczniów odpowiedzialnością za przygotowanie części danego zagadnienia.

Części te połączone razem tworzą całość, za którą grupa jest oceniana. Znany psycholog społeczny Elliot Aronson opracował opartą na tych założeniach koncepcję klasy-układanki.

Jej istotą jest "takie zaaranżowanie procesu nauczania, by uczniowie wspólnie uczyli się jakiegoś materiału, z którego następnie mają klasówkę. Uzyskuje się to przez tworzenie małych grupek uczniów. Każdy uczeń otrzymuje tylko jedną porcję materiału i dopiero złożone wszystkie te części tworzą sumę wymaganej na klasówce wiedzy (tak jak złożenie wszystkich elementów pozwala ułożyć układankę-puzzle). System ten wymusza współpracę - aby uzyskać pozytywny stopień każdy uczeń musi skorzystać z pomocy (wiedzy) każdego innego ucznia swojej grupy. Każdy też musi pomóc wszystkim pozostałym, gdyż inaczej cała grupa nie zaliczy sprawdzianu."

Odnosząc te spostrzeżenia do metody projektów należy pamiętać, że:

  • Jeśli chodzi o stworzenie atmosfery współpracy pomiędzy grupami, to lepiej, aby tematy poszczególnych projektów, nad którymi pracują grupy, tworzyły całość (jeżeli "całością" ma być folder gminy czy miasta, to każda grupa może opracować jedną jego część np. historię gminy, atrakcje turystyczne, przyrodę itp.; wszystkie te części złożone razem tworzą folder); łatwiej wówczas nakłonić grupy do wzajemnej pomocy, ponieważ wszyscy uczniowie wiedzą, że efekt końcowy zależy od dobrze wykonanej pracy wszystkich grup;
  • Jeśli uczniowie opracowują ten sam temat, to należy postarać się, aby rywalizowali raczej z postawionym zadaniem, a nie między sobą; można próbować osiągnąć ten cel wyjaśniając uczniom, iż jest wiele równoprawnych interpretacji tego samego tematu w związku z czym powinni dążyć do własnego, oryginalnego opracowania (oryginalność będzie ważnym elementem oceny ich pracy).


INSTRUKCJA DO PROJEKTU

Przygotowanie instrukcji jest bardzo ważnym zadaniem, którego realizacja należy do nauczyciela. Instrukcja powinna zawierać wszystkie informacje, które są niezbędne uczniom, aby mogli wykonać swoja pracę, czyli przygotować i zaprezentować projekt.

Powinna przypominać szczegółowy plan kolejnych prac do wykonania przez uczniów z określeniem ich terminów i osób odpowiedzialnych.

Istnieją różne sposoby jej sformułowania (zobacz przykłady), na ogół jednak zawiera ona następujące elementy:

  • temat projektu i jego cele;
  • zadania jakie mają wykonać uczniowie;
  • źródła, które powinni wykorzystać;
  • termin prezentacji oraz ewentualnie terminy poprzedzających ją konsultacji z nauczycielem;
  • możliwe sposoby prezentacji projektu i czas tej prezentacji;
  • kryteria oceny projektu.

Jeżeli nauczyciel zdecydował się na jego wcześniejsze określenie to oczywiście instrukcja zawierać będzie temat projektu. Natomiast jeśli temat uczniowie wybierają samodzielnie, to będzie on zapisany w ich sprawozdaniu. W instrukcji może być wówczas określony zakres materiału, z którego mogą dokonać wyboru.

Pominąwszy wspomniane wyżej podstawowe elementy instrukcji, jej forma pod wieloma względami zależy od indywidualnych decyzji każdego nauczyciela. Poniżej chciałbym przedstawić dwie przykładowe instrukcje, które mogą stać się inspirujące w poszukiwaniu własnych rozwiązań. Są to instrukcje do typowych projektów grupowych, które jednak z powodzeniem mogą zostać przekształcone w projekty indywidualne.
 

PRZYKŁAD INSTRUKCJI PROJEKTU

Folder naszej gminy.

Celem projektu jest wykonanie folderu gminy, czyli broszury zawierającej najciekawsze informacje o gminie.

Projekt będzie realizowany w grupach. Każda grupa wybierze sobie i wykona jeden z poniższych rozdziałów folderu (w nawiasie podane zostały przykładowe zagadnienia, które mogą się w nim znaleźć):

  • władze gminy (np. kto sprawuje władzę w gminie? jakie są kompetencje instytucji gminnych? jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz gminy?),
  • historia gminy (np. jakie są najważniejsze wydarzenia z dziejów gminy? czy na terenie gminy są zabytki świadczące o jej przeszłości? jak wydarzenia ważne dla całego kraju odzwierciedlają się w historii gminy?) Uwaga: wybierając ten rozdział będziecie mogli konsultować się z nauczycielem historii,
  • atrakcje turystyczne gminy (np. co mogłoby zaciekawić turystę chcącego poznać gminę? czy na terenie gminy są przykłady ciekawej architektury, muzea, tereny rekreacyjne? jak można scharakteryzować środowisko geograficzne gminy?). Uwaga: wybierając ten rozdział, będziecie mogli korzystać z konsultacji z nauczycielami geografii i biologii,
  • organizacje społeczne w gminie (np. jakie organizacje polityczne, kulturalne i inne działają na terenie gminy? w jakich dziedzinach działają te organizacje? jakie przedsięwzięcia podejmowały te organizacje w ostatnim roku?),
  • oświata, kultura i ochrona zdrowia w gminie (np. ile jest w gminie szkół, przedszkoli, żłobków, ośrodków zdrowia i placówek kulturalnych? jakie są potrzeby tych instytucji? jak mieszkańcy gminy oceniają ich działalność?),
  • gospodarka gminy (np. jakie są największe przedsiębiorstwa działające na terenie gminy? do kogo one należą i co produkują? jakie były sukcesy i kłopoty gospodarcze przedsiębiorstw działających na terenie gminy w ciągu ostatniego roku?),
  • środowisko naturalne gminy (np. jaki jest stan środowiska naturalnego gminy? jakie są problemy gminy w tej dziedzinie? co gmina robi, aby im zaradzić?),
  • potrzeby gminy (jakie są najpilniejsze potrzeby mieszkańców gminy? co utrudnia ich realizację? jakie są możliwości, aby temu zaradzić - pomysły ekspertów i wasze własne).

Rozdział folderu przygotowywany przez grupy musi zawierać: tytuł (ewentualnie podtytuły zapisane mniejszą czcionką niż tytuł), treść: 2-4 strony maszynopisu formatu A-4.

Przygotowując tekst rozdziału, należy wykorzystać co najmniej pięć spośród podanych niżej rodzajów źródeł:

  • fotografie lub rysunki,
  • artykuły z prasy lokalnej,
  • mapkę (plan),
  • wywiad z pracownikiem urzędu gminy, działaczem organizacji społecznej schematy,
  • informatory i biuletyny wydawane przez instytucje gminne, przedsiębiorstwa, organizacje społeczne, partie polityczne itp.,
  • diagramy.

 

Tabela I. Terminy konsultacji dla poszczególnych grup

Grupa

Terminy konsultacji

Termin konsultacji z nauczycielem biologii, geografii i historii

Data prezentacji

 

 

 

 

 

Okładkę folderu wykonają dwie osoby (ochotnicy), niezależnie od pracy w swoich grupach. Trzeba wykonać:

  • element graficzny (na przykład ilustrację) z wkomponowanym herbem gminy oraz tytuł folderu,
  • stronę tytułową, a na niej skład poszczególnych grup, nazwę szkoły i datę wydania folderu,
  • spis treści z wyszczególnionymi tytułami rozdziałów i nazwiskami ich autorów.

W ustalonym dniu odbędzie się prezentacja rozdziałów przygotowanych przez grupy. Wezmą w niej udział rodzice i zaproszeni goście z urzędu gminy. Będzie ona miała charakter wystawy. Każda grupa otrzyma swój stolik, na którym rozłożone będą poszczególne karty rozdziału i w ciągu czterech - pięciu minut będzie mogła zainteresować zebranych swoją pracą. Można przeczytać fragment tekstu, zwrócić uwagę na ilustracje, opowiedzieć o przygodzie związanej ze zbieraniem materiału, przedstawić jakiś jeden szczególnie interesujący fakt itp. Na zakończenie prezentacji rozdziały zostaną połączone w folder (dołączenie okładki), o którego dalszych losach zadecyduje cała klasa w głosowaniu.

Ocena pracy grup będzie opierała się na następujących kryteriach:

  • spełnienie wszystkich wymagań instrukcji,
  • oryginalność (ilość własnych pomysłów),
  • estetyka wykonania,
  • systematyczność pracy grupy (obserwowana podczas konsultacji).

Instrukcja do projektu działania lokalnego powinna być inna niż przedstawione powyżej przykłady i przypominać raczej szczegółowy plan kolejnych prac do wykonania z określeniem ich terminu i osoby odpowiedzialnej. Przy pewnej pomocy ze strony nauczyciela uczniowie powinni wykonać taki plan samodzielnie. Po rozpoznaniu potrzeb swojego środowiska lokalnego i podjęciu decyzji o rodzaju działania można zasugerować uczniom następujące etapy ich dalszej samodzielnej pracy:

  • szczegółowe określenie celów, jakie chcą osiągnąć na skutek podjętych działań (najlepiej, aby były to cele, których realizację można potem w miarę precyzyjnie ocenić, np. zebranie 500 zł na schronisko dla zwierząt),
  • sporządzenie, np. w trakcie "burzy mózgów", listy osób i instytucji, które mogą pomóc w realizacji projektu. Ustalenie kolejności i zasad kontaktu z tymi osobami i instytucjami,
  • sporządzenie listy możliwych trudności związanych z poszczególnymi etapami realizacji projektu oraz sposobów radzenia sobie z nimi,
  • dokładne wypisanie poszczególnych etapów działania, określenie czasu ich realizacji oraz tego, kto i za co jest odpowiedzialny.

Możesz zaproponować uczniom skorzystanie z następującej tabeli pomocniczej:


Tabela II. Określenie czasu ich realizacji oraz tego, kto i za co jest odpowiedzialny

Zadanie do wykonania

Osoba odpowiedzialna

Zadanie musi zostać wykonane do ... (data)

 

 

 

 

Ustalenie sposobu oceny projektu przez samych uczniów (w nawiązaniu do celów, jakie sobie stawiali). Powinni wówczas odpowiedzieć na następujące pytania:

  • Co się udało, a czego nie udało się zrealizować?
  • Dlaczego nie wszystkie cele zostały zrealizowane?
  • Jak układała się współpraca w grupie? Co można by w niej poprawić?
  • Jak inni (mieszkańcy gminy) oceniali naszą pracę?
  • Biorąc pod uwagę cały projekt, co zrobilibyśmy inaczej w wypadku jego powtórzenia?

W skrócie rolę nauczyciela na poszczególnych etapach realizacji projektu można scharakteryzować następująco:

  • Wybór tematu projektu. Na ogół ogranicza się do wskazania uczniom zakresu zagadnień, spośród których uczniowie wybierają szczegółowy temat.
  • Przygotowanie instrukcji. Jest to zadanie realizowane zwykle wyłącznie przez nauczyciela.
  • Zbieranie i opracowywanie materiałów. Na tym etapie nauczyciel może służyć uczniom jako konsultant, częściej odpowiadając na ewentualne pytania i prośby niż z własnej inicjatywy ingerując w ich pracę; konsultacje mogą odbywać się regularnie, a ich czas i miejsce powinna określać instrukcja.
  • Prezentacja. Rola nauczyciela powinna ograniczyć się do podania czasu i ewentualnie formy prezentacji oraz szczegółów związanych z możliwym zaaranżowaniem klasy na ten czas, dostępnością środków audiowizualnych itp.; jeśli okaże się to konieczne, nauczyciel powinien także wpływać na atmosferę prezentacji i zachęcać uczniów do wzajemnego słuchania.
  • Ocena. Od decyzji nauczyciela zależy, czy zarezerwuje ocenę do własnych kompetencji (opierając się na kryteriach zawartych w instrukcji), czy też włączy do tej czynności uczniów (np. powołując kilkuosobowe jury uczniowskie).

Uwaga: Autor zaproponował własny podział projektu na etapy, my wypracowaliśmy nieco inny, ale także pięcioetapowy (por. Projekt uczniowski na lekcjach wiedzy o społeczeństwie).

Prezentacja to ostatni etap realizacji projektu, podczas którego uczniowie muszą pokazać innym własną interpretację danego tematu lub inne wyniki swej pracy. Najważniejsze znaczenie mają tutaj umiejętności wyboru i syntezy informacji oraz jasnego i atrakcyjnego ich przedstawiania. Ponieważ ogromny trud ma być oceniony na podstawie tego, co uczniowie zaprezentują w ciągu zaledwie kilkunastu/ kilkudziesięciu minut, i to w trakcie publicznego wystąpienia, można spodziewać się, iż będzie to dla nich sytuacja bardzo stresująca. Nauczyciel powinien zatem zadbać o życzliwą atmosferę, nakłaniając uczniów do wzajemnego słuchania się, wykonywania poleceń kierujących prezentacją i nagradzania ich brawami po zakończeniu wystąpienia.

Forma prezentacji powinna zostać określona w instrukcji. Na ogół nie jest to jedna forma lecz przynajmniej kilka. Oto jej typowe przykłady:

  • wystawa prac wykonanych przez uczniów (albumów, plakatów, rysunków itd.) wraz z komentarzem,
  • inscenizacja,
  • wykład,
  • odczytanie pracy pisemnej,
  • pokaz filmu wideo,
  • prezentacja muzyki lub innych nagrań (wywiadów),
  • prezentacja modelu (np. zamku średniowiecznego) lub planu (np. sąsiedztwa, gminy),
  • różnego rodzaju gry i zabawy angażujące innych uczniów,
  • książeczki, broszury, ulotki itp.

Przed prezentacją należy poinformować uczniów, jakie środki dydaktyczne będą mieli do dyspozycji (np. magnetowid, różne rodzaje tablic, magnetofon, duże karty papieru itp.) oraz czy i w jaki sposób mogą przearanżować salę. Ważne jest, aby wszystkim grupom lub uczniom zapewnić jednakowe warunki w trakcie prezentacji i stanowczo przestrzegać czasu, który został ustalony w instrukcji.

Audytorium w trakcie prezentacji stanowią przede wszystkim pozostali uczniowie danej klasy. Zalecane jest jednak jego poszerzenie w zależności od rodzaju projektów i wielkości sali lekcyjnej. Czasami warto zaprosić uczniów z innych klas (innej szkoły) oraz rodziców. Jeśli projekty dotyczą w jakiś sposób środowiska lokalnego, to z całą pewnością powinniśmy zaprosić na jego prezentację działaczy samorządowych, radnych, burmistrza i np. przedstawicieli lokalnych mediów. Nie tylko nada to większy prestiż pracy uczniów, ale stworzy nam okazję do promocji edukacji obywatelskiej, a w przyszłości być może ułatwi realizację kolejnych projektów. Warto też zastanowić się, czy miejscem prezentacji nie mogłaby być np. sala obrad rady gminy czy inne miejsce w ratuszu.

Oddzielnym problemem jest sens prezentacji w przypadku projektu działania lokalnego. Specyficzną formą prezentacji ustaloną pomiędzy nauczycielem i uczniami może być np. uroczysty finał akcji zbierania pieniędzy, fotoreportaż (film wideo) pokazujący uczniów w działaniu, opinie innych osób, mieszkańców, przedstawicieli samorządu lub jakichś instytucji, plan i sprawozdanie wykonane przez uczniów itp. Prezentacje te mogą odbyć się w szkole lub innych miejscach (np. w budynku urzędu gminy).

Jacek Królikowski

 

BIBLIOGRAFIA

David Wray, Project Teaching, Leamington 1989

Allan C.Ornstein, Strategies for E...ective Teaching, New York 1990

Bruce Joyce, Marsha Weil, Beverly Showers, Models of Teaching, Boston 1992

Active Citizenship Today, Field Guide, Los Angeles - Alexandria 1994

Metoda projektów w kształceniu zawodowym, wyd. CODN, Warszawa 1994

R.Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1994, s. 168-169

 

Zdjęcie: Centrum Edukacji Obywatelskiej