WYBIERZ ĆWICZENIE  JAK NARODZIŁ SIĘ PARLAMENT?  PARLAMENTY LICZY SIĘ KAŻDY GŁOS  SEJM, SENAT I INNI  SALA OBRAD  DWA SPOSOBY  UCHWALAMY USTAWĘ  WAŻNE GŁOSOWANIE 



 Na zdjęciu: Sala sejmowa w okresie międzywojenny. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

JAK NARODZIŁ SIĘ PARLAMENT?

Czy wiesz, kiedy narodził się parlament w Anglii, Francji, Niemczech, Hiszpanii czy na Węgrzech? A kiedy nastąpił rozwój polskiego parlamentaryzmu?

Większość zgromadzeń stanowych w Europie kształtowała się między XIII a początkiem XVI w. Od 1265 r. obradował parlament angielski, w 1302 r. zebrały się po raz pierwszy francuskie Stany Generalne. W XIII w. powstały też sejmy krajowe (Landtagi) w Niemczech, choć na pojawienie się sejmu Rzeszy (Reichstagu) przyszło poczekać do końca XV w. Na przełomie XII i XIII w. ukonstytuowały się hiszpańskie Kortezy, w końcu XIII w., za panowania Andrzeja III, zebrał się też po raz pierwszy sejm ogólnowęgierski. Rozwój polskiego parlamentaryzmu nastąpił w wieku XV. Znacznie później - w 1549 r. - w Rosji ukonstytuował się Sobór Ziemski.

Czy wiesz, że...

W latach 1925-1928 wzniesiono kompleks gmachów Sejmu i Senatu przy ul. Wiejskiej w Warszawie. Odtąd w tym miejscu odbywają się obrady plenarne Sejmu. 


 PARLAMENTY

Pracując w parach, postarajcie się wymienić jak najwięcej informacji o polskim parlamencie, a następnie je uporządkujcie. Czy jest on jedno-, czy dwuizbowy? Według jakich zasad jest wybierany? Ilu posłów liczy Sejm, a ilu senatorów Senat? Kto sprawuje obecnie funkcję marszałka Sejmu, a kto jest marszałkiem Senatu? Czy w innych krajach  też istnieją parlamenty? W jakich? 

Zobacz powiększenie schematu


LICZY SIĘ KAŻDY GŁOS

Co każdy wyborca wiedzieć powinien? Oczywiście, przede wszystkim, na kogo zamierza zagłosować… Jest jednak trochę rzeczy, które powinien wiedzieć o samych wyborach parlamentarnych.

 

Po pierwsze: Jak głosujemy?

Parlament to organ władzy ustawodawczej. Polski parlament składa się z dwóch izb: Sejmu i Senatu. Jest wybierany według następujących zasad:

  • głosować mogą wszystkie osoby, które: mają obywatelstwo polskie, ukończyły 18 lat, nie są ubezwłasnowolnione albo pozbawione praw obywatelskich (wybory powszechne);
  • każdy wyborca ma jeden równoważny głos (wybory równe);
  • głosowanie jest obowiązkowo tajne – nikt nie ma prawa wiedzieć, na kogo głosuje wyborca (wybory odbywają się w głosowaniu tajnym);
  • każdy wyborca głosuje bezpośrednio na kandydatów do parlamentu (wybory bezpośrednie).

Wybory do Sejmu są powszechne, bezpośrednie, równe, tajne i proporcjonalne (proporcjonalność oznacza, że liczba mandatów przyznana partii w danym okręgu wyborczym powinna być proporcjonalna do liczby głosów, którą jej lista uzyskała w wyborach), dlatego często bywają nazywane pięcioprzymiotnikowymi. Natomiast wybory do Senatu zgodnie z konstytucją są jedynie powszechne, bepośrednie i tajne

 

Po drugie: Kto może głosować, a kto zostać wybrany?

Rozróżnia się dwa rodzaje prawa wyborczego:

  • Czynne – prawo głosowania w wyborach parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych i w referendach. Prawo to przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat.
  • Bierne – prawo do kandydowania w wyborach i bycia wybranym. W Polsce, aby kandydować do Sejmu, trzeba mieć ukończone 21 lat, do Senatu – 30 lat, na prezydenta – 35 lat. Tylko do rady gminy, powiatu i województwa można kandydować od razu, po ukończeniu 18 lat.

 

Po trzecie: Kto może zgłaszać kandydatów w wyborach parlamentarnych?

Prawo zgłaszania kandydatów do parlamentu mają wszyscy obywatele, partie polityczne i związki zawodowe. Sejm liczy 460 posłów, a Senat 100 senatorów. Poszczególnych posłów bądź senatorów wybiera się w okręgach wyborczych, na które zostało podzielone terytorium całego kraju.

 

Po czwarte: Co mówi ordynacja wyborcza?

W Polsce wybory do Sejmu i Senatu zarządza prezydent. Wybory odbywają się w okręgach wyborczych – ich liczbę i granice określa załącznik nr 1 do Kodeksu wyborczego. Okręgi dzielą się na obwody głosowania – w obwodowym lokalu wyborczym głosują wyborcy mieszkający na terenie obwodu.

Wybory poprzedza kampania wyborcza. Kończy się ona 24 godziny przed dniem wyborów (tzw. cisza przedwyborcza). Wybory przeprowadzają obwodowe komisje wyborcze. Po zamknięciu lokali wyborczych przekazują one obliczone wyniki do komisji okręgowych, które sumują je, ustalając wyniki w całym okręgu. Wyniki te są z kolei przekazywane do Państwowej Komisji Wyborczej. Oblicza ona, jakie były rezultaty głosowania w całym kraju, i stwierdza, które z partii zdołały pokonać próg wyborczy. Na podstawie tych informacji okręgowe komisje wyborcze dokonują podziału mandatów w swoich okręgach. Po zakończeniu tej procedury Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza oficjalne rezultaty wyborów.

Nie jest to jednak jeszcze koniec pracy komitetów wyborczych. Muszą one przygotować sprawozdanie finansowe, wyjaśniające, jakie środki otrzymały na kampanię wyborczą i jak je wydały. Od złożenia bezbłędnego sprawozdania finansowego uzależniona jest refundacja wydatków poniesionych przez poszczególne komitety wyborcze.

 

Po piąte: Według jakiej zasady ustalane są wyniki wyborów?

Istnieją dwie główne zasady głosowania w wyborach do parlamentu. Pierwsza – większościowa – polega na tym, że o wyborze danej osoby spośród kandydatów zgłoszonych w okręgu rozstrzyga to, który z nich uzyskał największą liczbę głosów. W Polsce charakter większościowy mają wybory do Senatu.

Druga zasada – proporcjonalna – zakłada procentowy podział mandatów zgodnie z uzyskanym poparciem wyborców. Wybory do Sejmu RP są proporcjonalne, choć w trosce o to, by do parlamentu nie dostawało się zbyt wiele małych partii, wprowadzono próg wyborczy, czyli wymóg uzyskania w skali kraju co najmniej 5 proc. głosów (w przypadku koalicji 8 proc. głosów), by partia mogła uzyskać mandat.

 

Po szóste: Jak oblicza się wyniki wyborów?

W Polsce stosuje się najczęściej metodę d’Hondta premiującą duże ugrupowania. W metodzie tej liczbę głosów uzyskanych przez poszczególne partie dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1, 2, 3 itd.). Następnie z powstałej w ten sposób tablicy ilorazów wybiera się tyle największych liczb, ile jest w danym okręgu miejsc do podziału. W wyborach do Sejmu w 2001 roku wykorzystano jednak metodę Sainte-Lague’a. Przypomina ona system d’Hondta, ale premiuje raczej średnie, a nie duże ugrupowania. Żeby uświadomić sobie, jak wielkie znaczenie ma wybór metody obliczania głosów, wystarczy powiedzieć, że gdyby w wyborach 2015 roku używano tej metody, PiS nie miałoby większości miejsc w parlamencie i nie mogłoby samodzielnie utworzyć rządu.

 

Po siódme: Jak głosować?

  • Poznaj różnych kandydatów, zorientuj się, kim są, co do tej pory robili, kto ich popiera, z jakimi ugrupowaniami są związani i z jakiej listy startują.
  • Zastanów się, jakie warunki powinien spełniać kandydat na dane stanowisko (skuteczność? doświadczenie? wykształcenie? uczciwość?) i szukaj takich osób, które najbardziej odpowiadają tym wymogom.
  • Przeczytaj hasła, obejrzyj ulotki (najlepiej także programy wyborcze) i sprawdź, co ci się w nich podoba, a co budzi twoje wątpliwości. Bądź czujny/czujna, zwłaszcza jeśli składają wielkie obietnice…
  • Rozmawiaj na temat wyborów, kandydatów i programów ze znajomymi, rodzicami, przyjaciółmi. Poznasz ich opinie, dowiesz się nowych rzeczy o kandydatach i sam/sama lepiej zrozumiesz swoje stanowisko.
  • Nawet jeśli żaden z kandydatów nie wydaje ci się idealny, idź na wybory. Jeśli nie głosujesz, to w pewnym sensie też głosujesz, gdyż zwiększasz szanse kandydatów, których sam/sama nigdy byś nie poparł/poparła!

Uwaga: Przed wyborami polskie organizacje pozarządowe i media starają się pomóc poznać kandydatów i ich programy, by wyborca mógł podjąć racjonalną decyzję. Zajrzyj do „Latarnika Wyborczego” i sprawdź, jak to robi CEO.

 

Po ósme: Dlaczego wybory są ważne?

Żyjemy dziś w kraju demokratycznym. Rządzą w nim politycy, których sami wybieramy. Dlatego tak ważne jest, aby brać udział w wyborach. Osoby, które nie głosowały, nie powinny narzekać na władze – przecież mogły mieć wpływ na ich wybór. Tłumaczenie, że polityka ich nie interesuje, że wszyscy kandydaci są nieodpowiedni albo że głos wyborczy i tak się nie liczy, nie ma sensu. Niektórym po prostu nie chce się głosować! „Demokracja to władza ludu, ale nie z pewności tych, którzy zostają w domu” – napisał Tomasz Merta i miał z pewnością rację. 

 

Po dziewiąte i ostatnie: W demokracji nie ma rzeczy ważniejszej od głosu obywatela i obywatelki, więc IDŹ NA WYBORY!

 

Opracowano na podstawie podręcznika KOSS (Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej). Wiedza o społeczeństwie w szkole podstawowej
oraz Przewodnika obywatelskiego. Wiedza o społeczeństwie w liceum i technikum - zakres podstawowy. Część 1


SEJM, SENAT I INNI

Posługując się schematem, a także tekstem konstytucji uzupełnij zamieszczone poniżej opisy kompetencji poszczególnych organów władzy w procesie ustawodawczym.

SEJM

  • jego członkowie (posłowie) posiadają inicjatywę ustawodawczą, czyli mogą składać projekty ustaw;
  • przekazuje uchwaloną ustawę Senatowi.

SENAT

  • przyjmuje ustawę bądź ją odrzuca (propozycje Senatu muszą być poddane pod głosowanie w Sejmie).

PREZYDENT

  • podpisuje ustawy przyjęte przez parlament;
  • może odmówić podpisania ustawy (prawo weta) i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia;

RZĄD

  • posiada inicjatywę ustawodawczą.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

  • orzeka w sprawach zgodności ustaw z konstytucją, zgodności przepisów prawnych wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ustawami oraz umowami międzynarodowymi.

Zobacz powiększenie schematu


SALA OBRAD

Przyjrzyjcie się schematowi sali obrad Sejmu. Wykonajcie poniższe ćwiczenia.

A. Jeśli to możliwe, ustawcie podobnie stoliki w klasie. Podzielcie się rolami: marszałka Sejmu i wicemarszałków, prezydenta, premiera i członków rządu, dyplomatów, dziennikarzy. 

B.  A teraz podzielcie się na dwie nierówne grupy. Mniejsza grupa reprezentować będzie posłanki w polskim parlamencie, a większa posłów. Grupa posłanek ma przedstawić swoją propozycję, jak można wprowadzić równość płci w Sejmie i ją uzasadnić. Grupa posłów powinna przygotować swoje stanowisko i odnieść się do zgłoszonych przez kobiecą mniejszość oczekiwań. Spróbujcie rozstrzygnąć, czy polityczna równość jest w parlamencie możliwa.   


 Tak wygląda układ miejsc na sali obrad Sejmu RP. Obrady parlamentu są otwarte, co oznacza, że każdy obywatel może im się przysłuchiwać.


DWA SPOSOBY

Poznałeś dwa sposoby wybierania posłów (patrz: podręcznik s. 218). Który z nich:

a) silniej wiąże posła z mieszkańcami okręgu?

b) utrudnia wejście do parlamentu dużej liczby niewielkich partii?

c) odzwierciedla zróżnicowanie poglądów obywateli?


UCHWALAMY USTAWĘ

Weźmiecie teraz udział w grze symulacyjnej, która ilustruje sposób uchwalania ustaw w Polsce. Wejdziecie w rolę przedstawicieli poszczególnych organów władzy, uczestniczących w tej procedurze (patrz poniżej). Zachowajcie następujące proporcje:

  • prezydent – 1 osoba + 1 doradca (ew. 2);
  • rząd – nie więcej niż 6-7 osób;
  • Sejm – 3/4 pozostałych uczniów podzielonych na 2 komisje sejmowe;
  • Senat – reszta uczniów.

Zapoznajcie się ze wskazówkami oraz krótkim opisem kolejnych kroków symulacji, a następnie przygotujcie się do udziału w grze. Żadna z faz gry symulacyjnej nie powinna trwać dłużej niż 5 minut. Ważne jest też, by pierwotny projekt ustawy opracowany przez rząd nie był długi ani skomplikowany! Pomocą służyć Wam będzie schemat  Jak powstaje ustawa? 

ROLE W GRZE SYMULACYJNEJ

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

MARSZAŁEK SEJMU

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

PRZEWODNICZĄCY KOMISJI SEJMOWEJ

……………………………………………….
(imię i nazwisko)

MARSZAŁEK SENATU

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

PREZYDENT

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

PREMIER

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

CZŁONEK RADY MINISTRÓW

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

POSEŁ

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

DORADCA

………………………………………………..

(imię i nazwisko)

SENATOR

 

A. MARSZAŁEK SEJMU

Wybierz spośród posłów swojego sekretarza, który będzie ci pomagał w pełnieniu obowiązków. Kiedy wpłynie do ciebie wniosek ustawodawczy (projekt ustawy – czyli propozycja prawnego uregulowania problemu), przekaż go odpowiednim komisjom. Do zadań komisji należy wydanie opinii o projekcie ustawy. Kiedy projekt powróci z komisji, rozpocznij obrady „Sejmu”. Masz pilnować porządku, tj. udzielać posłom głosu (a także w uzasadnionych sytuacjach go odbierać) oraz zamykać dyskusję. Kiedy „Sejm” podejmie decyzję, czyli w jawnym głosowaniu zaakceptuje ustawę, podpisujesz ją i kierujesz do „Senatu”, a przyjętą przez „Sejm” i „Senat” ustawę przedstawiasz prezydentowi do podpisu. Jeśli „Senat” wprowadzi do ustawy swoje poprawki, poddajesz je pod głosowanie „Sejmu” i dopiero potem przesyłasz ustawę do prezydenta.

 

B. PRZEWODNICZĄCY KOMISJI SEJMOWEJ

Zostałeś wybrany, aby pokierować pracami komisji sejmowej, która ocenia projekt ustawy. Prowadzisz zebranie, podczas którego zadaniem członków komisji będzie zaopiniowanie propozycji wnioskodawcy. Po naradzie przedstawiasz „Sejmowi” efekt pracy komisji. Pamiętaj, że wnioski komisji muszą być poparte przekonującymi argumentami.

 

C. MARSZAŁEK SENATU

Twoim zadaniem jest rozpatrzenie projektu ustawy wypływającego z „Sejmu”. Prowadzisz obrady „Senatu” (tj. udzielasz i odbierasz senatorom głos oraz zamykasz dyskusję), na których przyjmujecie lub odrzucacie ustawę uchwaloną przez „Sejm” albo wprowadzacie ewentualne poprawki. Po głosowaniu ogłaszasz jego wyniki. Podjętą uchwałę podpisujesz i przesyłasz marszałkowi „Sejmu”.

 

D. PREZYDENT

Przed podjęciem decyzji, czy podpisać ustawę, powinieneś przeanalizować jej treść. Możesz przysłuchiwać się pracy „Sejmu”. Pamiętaj, że możesz odmówić podpisania ustawy, przekazując ją „Sejmowi” do ponownego rozpatrzenia lub występując do „Trybunału Konstytucyjnego” z zapytaniem, czy jest zgodna z konstytucją (nie możesz jednak zrobić obu tych rzeczy – musisz się na coś zdecydować!).

 

E. PREMIER I CZŁONKOWIE RZĄDU

Waszym pierwszym zadaniem jest sformułowanie projektu ustawy. W projekcie ustawy musicie napisać, skąd „rząd” weźmie środki na zrealizowanie zawartych w niej postanowień. Pamiętajcie, że:

  • macie swoich sojuszników w „Sejmie”;
  • możecie wprowadzić własne poprawki do projektu;
  • możecie uczestniczyć w posiedzeniach „Sejmu”, gdyż – jak zakładamy – jesteście wszyscy także posłami (choć w rzeczywistości nie jest to regułą).

 

F. POSEŁ/SENATOR

Uczestniczysz w posiedzeniach „Sejmu”/„Senatu”. Możesz zabierać głos, bierzesz udział w głosowaniu, możesz pracować w komisjach sejmowych/senackich, wolno ci zgłaszać poprawki do projektów ustaw.

 

G. SĘDZIA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Jest to rola dla nauczyciela. W swojej ocenie ustawy powinien kierować się zapisami zawartymi w Konstytucji.

 

FAZY GRY SYMULACYJNEJ

  • opracowanie przez rząd projektu ustawy;
  • przekazanie go marszałkowi „Sejmu”, który przesyła go do komisji;
  • opracowanie opinii o projekcie przez komisje sejmowe;
  • debata sejmowa nad projektem;
  • uchwalenie ustawy przez „Sejm” w drodze głosowania;
  • przesłanie jej do „Senatu”, który może zgłosić propozycje dokonania zmian w ustawie, odrzucić ustawę w całości lub przyjąć bez zastrzeżeń;
  • powrót ustawy do „Sejmu”, który może nie przyjąć uchwały „Senatu”, odrzucającej ustawę lub wprowadzającej poprawki;
  • przekazanie ustawy „prezydentowi” do podpisu i ewentualne przesłanie do „Trybunału Konstytucyjnego” z prośbą o opinię;
  • podpisanie ustawy przez „prezydenta” i zarządzenie ogłoszenia jej w Dzienniku Ustaw.


70. posiedzenie Sejmu RP. Zobacz inne transmisje na żywo


WAŻNE GŁOSOWANIE

Na podstawie prasy lub internetu (koniecznie różnych gazet i portali) prześledźcie, jak podejmowano decyzje w polskim Sejmie w wybranej sprawie o dużym znaczeniu, np. Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw, ustawy budżetowej na 2023 rok, wotum nieufności do ministra lub innej ważnej ustawy. Podzielcie się na kilkuosobowe zespoły. Rozpocznijcie swoją pracę od ustalenia, które partie tworzą aktualnie koalicję rządową, a które są w opozycji, a następnie odtwórzcie proces podejmowania decyzji w Sejmie. Jakie były proponowane rozwiązania, z jakich przyczyn wynikały różnice stanowisk poszczególnych klubów w tej sprawie? Jakie były wyniki głosowania?


 Zobacz powiększenie schematu

Kategoria lekcji: