Program KOSS
organizowany jest przez:
6. Prezydent i rząd, czyli władza wykonawcza w Polsce
WYBIERZ ĆWICZENIE 
PREZYDENCI ILE RZĄDÓW? DWA SYSTEMY RZĄDÓW: PREZYDENCKI I PARLAMENTARNY PREZYDENT CZY PARLAMENT? ŹLE SIĘ DZIEJE A JAK JEST U NAS? WOBEC BOGA I HISTORII
Czy zawsze w Polsce głową państwa był prezydent? Przypomnij sobie, jak się nazywał i kiedy sprawował urząd pierwszy polski prezydent. Wymień nazwiska sławnych prezydentów innych krajów (mogą to być zarówno postaci historyczne, jak i współczesne).
 |
| Zobacz powiększenie tablicy |
 |
| Zobacz powiększenie tablicy |
 |
| Zobacz powiększenie tablicy |
Do pobrania ćwieczenie w formacie PDF 
Na podstawie zamieszczonego w naszym serwisie internetowym „Kalendarium” określ, ile rządów upadło od wyborów w czerwcu 1989 r. Czy to dużo, czy mało? Który sprawował władzę najdłużej?
 |
DWA SYSTEMY RZĄDÓW: PREZYDENCKI I PARLAMENTARNY
Zapoznaj się z poniższymi schematami. Zastanów się, czym się różnią, i spróbuj odpowiedzieć na pytania:
- Kto i w jaki sposób jest wybierany?
- Kto mianuje rząd?
- Kto może odwołać rząd?
A. SYSTEM PREZYDENCKI
W systemie prezydenckim najważniejszą osobą, czyli głową państwa, jest prezydent, którego wybierają wszyscy obywatele. Prezydent powołuje i odwołuje swoich współpracowników, ministrów, którzy tworzą z nim rząd. Prezydent jest szefem rządu. Wszystkie decyzje prezydenta muszą być jednak zgodne z prawem, które uchwala parlament.
B. SYSTEM PARLAMENTARNY
W systemie parlamentarnym formalnie głową państwa jest prezydent (lub monarcha), ale najczęściej nie jest on wybierany w wyborach powszechnych, lecz przez parlament. Faktyczną władzę wykonawczą sprawują rząd i premier. Rząd musi się cieszyć zaufaniem parlamentarnej większości, która popiera jego program.
STANY ZJEDNOCZONE
Stany Zjednoczone to państwo federacyjne o prezydenckim systemie rządów. Nie ma tu osobnej funkcji premiera - prezydent bezpośrednio rządzi krajem z pomocą powołanego przez siebie i zatwierdzonego przez Senat gabinetu. W skład gabinetu wchodzą sekretarze odpowiadający za różne departamenty (są oni odpowiednikami polskich ministrów) - np. sekretarz stanu zajmuje się polityką zagraniczną, sekretarz obrony armią itp. Prezydent Stanów Zjednoczonych wybierany jest na czteroletnią kadencję w wyborach powszechnych. Swój urząd może pełnić przez dwie kadencje. Ma bardzo szerokie uprawnienia, może samodzielnie podejmować wiele decyzji, blokować działania parlamentu, jest także szefem amerykańskich sił zbrojnych. Władzę ustawodawczą w Stanach Zjednoczonych sprawuje Kongres. Składa się on z dwóch izb: Izby Reprezentantów i Senatu.
WIELKA BRYTANIA
Wielka Brytania jest dziedziczną monarchią, w ramach której funkcjonuje jednak system parlamentarno-gabinetowy. Głową państwa jest król (królowa) - formalnie dysponuje on poważnymi kompetencjami (np. decyduje o momencie zakończenia kadencji parlamentu i rozpisaniu nowych wyborów), w praktyce jednak są one realizowane przez premiera i jego gabinet (czyli rząd). Tak więc w Wielkiej Brytanii obowiązuje zasada: król panuje, ale nie rządzi. Centralne miejsce w brytyjskim systemie władz zajmuje parlament. Choć składa się on z dwóch izb - Izby Lordów i Izby Gmin - to jednak obecnie wszystkie istotne decyzje podejmuje Izba Gmin. Zasiadający w niej posłowie należą najczęściej do dwóch głównych partii - Partii Konserwatywnej lub Partii Pracy. Zgodnie z tradycją Izba Gmin wybiera na premiera przywódcę zwycięskiej partii, natomiast partia pokonana w wyborach staje się opozycją. Władza wykonawcza - premier wraz ze swym rządem - odpowiada za swoje decyzje przed parlamentem.
|
Parlament, a szczególnie jego niższa izba - Izba Gmin podejmuje najważniejsze dla kraju decyzje. Co ciekawe, zgodnie z tradycją sala posiedzeń Izby Gmin jest za mała, żeby pomieścić równocześnie wszystkich posłów. Gdy odbywają się ważne głosowania, na sali robi się więc bardzo tłoczno. |
Podzielcie następujące państwa zgodnie z istniejącymi w nich systemami rządów (parlamentarny prezydencki lub mieszany):
- Brazylia,
- Czechy,
- Finlandia,
- Indie,
- Japonia,
- Meksyk,
- Niemcy,
- Portugalia,
- Rosja,
- Stany Zjednoczone,
- Wielka Brytania,
- Włochy.
Niektóre informacje znajdziecie w tekście poniżej, „Kto tu rządzi – prezydent czy parlament?”, pozostałych musicie poszukać w wydawnictwach encyklopedycznych lub spytać nauczyciela.
Kto tu rządzi – prezydent czy parlament?
Trójpodział władz – władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza – charakterystyczny dla współczesnych państw demokratycznych może być realizowany w bardzo różny sposób. Nie ma jednego obowiązującego modelu organizacji władz centralnych – bardzo dużo zależy tu od historii, tradycji i kultury danego kraju. Są więc państwa, gdzie najsilniejszą pozycję ma parlament, i takie, gdzie ogromnie ważną rolę odgrywa prezydent.
Zależnie od istniejących relacji między władzą ustawodawczą i wykonawczą możemy wyróżnić trzy podstawowe rozwiązania. System, w którym zasadnicze znaczenie ma parlament – nie tylko stanowi on prawa, ale także powołuje i odwołuje rząd – nazywamy systemem parlamentarnym (albo parlamentarno-gabinetowym). Przykładem takiego rozwiązania mogą być Włochy. W systemie parlamentarnym prezydent (najczęściej wybierany przez parlament) ma jedynie formalne i symboliczne uprawnienia – uczestniczy w uroczystościach państwowych, przyjmuje ambasadorów obcych krajów, przyznaje odznaczenia, nie ma jednak istotnego wpływu na politykę.
Model, w którym rząd zależny jest przede wszystkim od prezydenta, określa się jako system prezydencki. W Stanach Zjednoczonych prezydent (wybierany w wyborach powszechnych) jest zarazem szefem rządu i bezpośrednio kieruje pracą wszystkich resortów. W systemie prezydenckim parlament ma niewielki wpływ na bieżące kierowanie krajem – zachowuje jednak uprawnienia kontrolne wobec prezydenta (przede wszystkim strzeże państwowej kasy).
Z przykładem systemu mieszanego, w którym przy zachowaniu centralnej pozycji parlamentu uprawnienia prezydenta zostały w istotny sposób powiększone, mamy do czynienia we Francji. Specyficzne rozwiązanie ustrojowe przyjęły Niemcy – pozycja parlamentu została osłabiona, nie na rzecz prezydenta jednak, ale premiera. Premier rządu niemieckiego nosi tytuł kanclerza – dlatego też system ze zwiększoną rolą kanclerza, który na co dzień samodzielnie kieruje sprawami państwowymi i nie jest związany ani z dyrektywami parlamentu, ani też prezydenta, nazywamy kanclerskim.
Podzielcie się na sześć zespołów: po dwa „prezydenckie”, „parlamentarne” i „mieszane”. Niech każdy zespół przeczyta odpowiednią historyjkę przedstawiającą zagrożenia związane z danym systemem władzy. Przygotujcie i przedstawcie listę waszym zdaniem najbardziej istotnych zagrożeń stojących przed każdym systemem.
ŹLE SIĘ DZIEJE W PREZYDENCJI
W Prezydencji w wyborach prezydenckich wygrał kandydat, który obiecywał zmniejszenie bezrobocia, rozkręcenie koniunktury gospodarczej, tanie kredyty dla przedsiębiorców, niskie podatki i małą inflację. Już po kilku miesiącach okazało się, że program prezydenta jest nierealistyczny, a jego polityka nieudolna. Coraz częstsze były konflikty partii politycznych i organizacji społecznych z prezydentem. Ostro krytykowano go w mediach, dlatego też gwałtownie tracił popularność. Jednak ponieważ nie naruszył prawa, nie można go odwołać. Kadencja prezydenta trwa tu aż sześć lat.
ŹLE SIĘ DZIEJE W PARLAMENCJI
Po wyborach do parlamentu weszło siedem partii, z których pięć ma zbliżoną liczbę posłów. Nie potrafiły utworzyć stabilnej koalicji rządowej. W parlamencie trwa zażarta walka polityczna, nie udało się uchwalić żadnej ustawy. W ciągu ostatniego roku upadły już trzy rządy. Politycy oskarżają się nawzajem o nieodpowiedzialność i lekceważenie racji stanu.
ŹLE SIĘ DZIEJE W MIESZANCJI
Prezydent zgłosił projekt nowej konstytucji zwiększającej znacznie jego uprawnienia. Parlament odrzucił go. Prezydent grozi rozwiązaniem parlamentu, część posłów zapowiada, że oskarży prezydenta o złamanie konstytucji. Prezydent szuka poparcia w armii, parlamentarzyści biorą udział w antyprezydenckich wiecach ulicznych. Dochodzi do licznych sporów między rządem a prezydentem, zwłaszcza w dziedzinie wojskowości i spraw zagranicznych. Powoduje to obniżenie prestiżu Mieszancji w świecie.
Do pobrania ćwieczenie w formacie PDF
Zastanów się, jak wygląda aktualny model polityczny w naszym kraju. Zwróć uwagę, że zawiera cechy obu systemów: prezydent i parlament są wybierani w wyborach powszechnych; w ściśle określonych warunkach prezydent może rozwiązać parlament, a parlament w szczególnych sytuacjach może doprowadzić do usunięcia prezydenta przez postawienie go przed Trybunałem Stanu. Premiera i ministrów jego rządu powołuje prezydent, ale w ciągu 14 dni rząd ten musi uzyskać poparcie większości posłów do Sejmu.
Najpotężniejsze uprawnienia w polskiej historii dawała prezydentowi konstytucja kwietniowa z 1935 r. Był on zwierzchnikiem rządu, Sejmu i Senatu oraz sił zbrojnych, nie podlegał odpowiedzialności politycznej. Konstytucja kwietniowa stanowiła, że spoczywa na nim odpowiedzialność „wobec Boga i historii”, a więc odpowiedzialność tylko o charakterze moralnym. Do jego uprawnień należało wyznaczenie swego następcy (w sytuacji, gdy nie był możliwy normalny jego wybór), mianowanie 1/3 składu Senatu, powoływanie i odwoływanie premiera, najwyższych urzędników państwowych, rozwiązywanie parlamentu. Mógł też wydawać dekrety z mocą ustawy.
|
Konstytucja kwietniowa uchwalona w 1935 r. |
Kategoria lekcji: