Program KOSS
organizowany jest przez:
7. Wymierzając sprawiedliwość
WYBIERZ ĆWICZENIE 
OKO ZA OKO JAKA TO ZASADA? PLUS CZY MINUS? JACEK ZASPAŁ CZTERY SYSTEMY PISZEMY WNIOSEK DO RPO
Czy wiecie, kto stworzył pierwszy na świecie pisany kodeks praw? Jeśli nie pamiętacie, spieszymy z podpowiedzią: uczynił to ok. 1800 r. p.n.e. babiloński król Hammurabi. Szczerze mówiąc, dobrze, że kodeks ten już nie obowiązuje, bo był bardzo surowy - to z niego wywodzi się słynna zasada „oko za oko, ząb za ząb”.
Najstarszy pisany zbiór praw, jaki dotrwał do naszych czasów, to tak zwany Kodeks Hammurabiego. Hammurabi był władcą Babilonu – rządził długo i bardzo efektywnie w drugiej połowie XVIII wieku p.n.e. W czasie swego panowania zreorganizował i zreformował państwo, rozbudował systemy irygacyjne, wzniósł liczne fortyfikacje i mury obronne miast. Był wytrawnym dyplomatą i wojskowym, ale w pamięci ludzkości zapisał się jako twórca prawa. Ciekawe, że tak naprawdę jego dzieło nie jest kodeksem we współczesnym tego słowa znaczeniu, ponieważ uwzględnia tylko niektóre działy prawodawstwa, a zapisane w nim przepisy nie mają charakteru ogólności – odnoszą się do konkretnych spraw. W owych czasach, w Babilonii obowiązywało niepisane prawo zwyczajowe, a sędziowie wydawali wyroki na podstawie precedensów, zaistniałych w orzecznictwie już wcześniej. Porównaj: anglosaski system prawny. Najwyższym sędzią w kraju był król, który jako jedyny rozstrzygał apelacje i miał prawo łaski. Hammurabi żył długo i był aktywnym władcą – w czasie swego panowania wydał setki, a może nawet tysiące wyroków, z których każdy stanowił wykładnię prawa. I tym właśnie jest jego słynny Kodeks – zbiorem orzeczeń sądowych, wyroków i rozporządzeń, wydanych w ciągu całego, prawie czterdziestoletniego panowania, spisanym na trzy lata przed śmiercią.
Każdy z nas słyszał określenie „oko za oko, ząb za ząb”, mające charakteryzować filozofię Kodeksu Hammurabiego. Przeczytaj kilka wyroków wypisanych poniżej i zastanów się czy prawo w starożytnym Babilonie było rzeczywiście tak okrutne, jak nam się dzisiaj wydaje.
Jeśli obywatel w podróży znajduje się i srebro, złoto, (drogie) kamienie lub bagaże z rąk swych (innemu) obywatelowi dał i do przewiezienia przekazał mu, a człowiek tamten wszystkiego, co miał przewieźć, w miejscu docelowym nie oddał i wziął (sobie), właściciel przesyłki człowiekowi temu wszystko, co miało być przewiezione i nie zostało oddane udowodni, człowiek ten pięciokrotnie wszystko, co zostało mu przekazane, właścicielowi przesyłki odda.
Jeśli kobieta męża swego odtrąciła i powiedział mu „Nie posiądziesz mnie więcej”, sprawa jej przez władze okręgu jej zostanie rozpatrzona, i jeśli dobrze się prowadzi i występku nie ma, a mąż jej wciąż wychodzi (z domu) i bardzo poniża ją, kobieta ta winna nie jest, posag swój odbierze i do domu ojca swego pójdzie.
Jeśli szkutnik barkę obywatelowi uszczelnił, a pracy swej nie wykonał solidnie i w tym samym roku barka ta utraciła stabilność, wadę okazała, szkutnik barkę tę rozłoży i ze środków własny umocni, a barkę umocnioną właścicielowi barki odda.
Na podstawie: Kodeks Hammurabiego, przekład M. Stępień, Warszawa 1996
|
|
Oto najważniejsze zasady współczesnego prawa. Wiele z nich znali już starożytni Rzymianie:
Prawo nie działa wstecz (łac. lex retro non agit).
Normy niższego rzędu muszą być zgodne z normami wyższego rzędu (łac. lex superior derogat legi inferiori).
Czyn nie jest przestępstwem, jeśli prawo go za taki nie uważa (łac. nullum crimen sine lege).
Prawo nie może nakładać obowiązków niemożliwych do wykonania (łac. ad impossiblia nemo obligatur).
Domniemanie niewinności (tzn. oskarżonego uważa się za winnego dopiero wówczas, gdy sąd wyda prawomocny wyrok).
Wątpliwości należy wyjaśniać na korzyść oskarżonego (łac. in dubio pro reo).
Prawo nie może rażąco naruszać powszechnie obowiązujących norm moralnych.
Nieznajomość prawa nie usprawiedliwia jego przekroczenia (łac. ignorantia iuris nocet).
Każdy ma prawo do obrony.
Korzystając z pomocy nauczyciela sprawdźcie, czy rozumiecie znaczenie wszystkich tych zasad.
Postawcie znak „+” przy zdaniach, z którymi się zgadzacie, i znak „-„ przy tych, z którymi się nie zgadzacie. Określcie również, z którymi zasadami prawnymi poniższe zdania są zgodne, a z którymi sprzeczne. Uzasadnijcie ustnie odpowiedzi.
|
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
W historyjce „Jacek zaspał" zaznaczcie wszystkie sytuacje, które mają jakikolwiek związek z prawem. Podzielcie się na dwie grupy. Połowa klasy ma przekształcić każde zdanie historyjki, zakładając, że akcja toczy się w państwie, w którym wszystkie działania obywateli są regulowane przez prawo. Druga polowa klasy ma opisać poranek Jacka przy założeniu, że mieszka on w państwie, gdzie nie obowiązują żadne normy prawne.
Gdy przedstawiciele grup zaprezentują swoje wersje historyjki, powiedzcie - opierając się na tych przykładach - jakie są konsekwencje zbyt dużej i zbyt malej ingerencji prawa w życie społeczne. Postarajcie się odpowiedzieć na pytania:
- Jakie sytuacje życiowe powinny koniecznie być regulowane przez prawo?
- W jakie sprawy prawo nie powinno wkraczać?
Jacek jak zwykle zaspał. Po obudzeniu się wyskoczył więc szybko z łóżka, w łazience błyskawicznie umył zęby pastą „Biały Ząbek”. Mama kupuje ją, odkąd obejrzała w telewizji reklamę, według której jest to najskuteczniejsza pasta na świecie. Ubrał się i pobiegł na przystanek autobusowy. W autobusie przypomniał sobie, że nie wziął pieniędzy na jakąś składkę, którą wychowawca kazał koniecznie dziś zapłacić. Na szczęście udało mu się pożyczyć złotówkę od spotkanego po drodze kolegi. Wpadł do szkoły na trzy minuty przed dzwonkiem. „Jak dobrze, pomyślał, zdążę jeszcze zmienić buty i przynajmniej dziś nie będę miał w dzienniku zanotowanego spóźnienia”.
GRUPA A - pierwsze zdanie historyjki brzmi:
Jacek, jak zwykle, obudził się o godzinie szóstej, zgodnie z rozporządzeniem określającym właściwe godziny snu obywateli.
GRUPA B - pierwsze zdanie historyjki brzmi:
Jacek, jak zwykle, obudził się o dwunastej i pomyślał, że może wpadnie dziś do szkoły, żeby zobaczyć, co się tam dzieje.
Podzielcie się na czteroosobowe zespoły - każdy członek grupy czyta opis jednego systemu prawnego, a następnie przedstawia go kolegom i zadaje im jedno pytanie sprawdzające, losując osobę, która ma na nie odpowiedzieć.
Systemy prawne
Jednym z najważniejszych ideałów kultury europejskiej, biorącej swój początek z kultury starożytnej Grecji i antycznego Rzymu oraz z chrześcijaństwa, były rządy prawa - pragnienie, by wszyscy ludzie, także ci, którzy sprawują władzę, podporządkowali się ogólnym zasadom.
System kontynentalny
W systemach prawnych zaliczanych do rodziny romańsko-germańskiej zasadniczą rolę odgrywa prawo stanowione - to znaczy uchwalone przez ogół obywateli lub ich przedstawicieli. Prawo to zapisywane jest w różnych aktach prawotwórczych - konstytucjach, kodeksach, ustawach. Pełni ono funkcję regulatora zarówno stosunków między władzą a obywatelem, jak między samymi obywatelami. Takie systemy obowiązują w większości krajów europejskich (w tym w Polsce) oraz w krajach Ameryki Łacińskiej.
|
Forum Romanum - tu narodziło się prawo rzymskie. |
System anglosaski
W krajach anglosaskich większą wagę niż do prawa stanowionego przykładano do common law, prawa zwyczajowego. W Anglii prawo tworzone było przez sędziów i urzędników, którzy rozpatrując daną sprawę, rozstrzygali ją, odwołując się do istniejących zwyczajów. Orzeczenie sędziego stawało się potem czymś na kształt normy ogólnej. Takie systemy prawne występują w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii.
System muzułmański
Źródłem systemów prawnych należących do rodziny prawa islamskiego jest święta księga islamu - Koran. Nieprzestrzeganie norm prawnych traktowane jest w tych systemach jako grzech lub herezja. Starają się one regulować wszystkie sfery ludzkiego życia - określają obowiązki człowieka wobec Boga, władzy, rodziny, nawet wobec samego siebie. Złamanie prawa jest surowo karane (np. kradzież może zostać ukarana ucięciem dłoni). Do tej rodziny należą systemy prawne państw arabskich, Pakistanu, Iranu, Afganistanu, Sudanu i republik azjatyckich, wchodzących wcześniej w skład Związku Radzieckiego.
System dalekowschodni
Systemy prawne zaliczane do rodziny dalekowschodniej kształtowały się pod wpływem religii Azji - hinduizmu, buddyzmu, konfucjanizmu i szintoizmu. Powinności i obowiązki odgrywają w nich znacznie większą rolę niż uprawnienia, człowiek jest traktowany raczej jako część wspólnoty niż niezależna jednostka.
Zapoznaj się z poniższą sytuacją i napisz wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich w imieniu Barbary Uczyńskiej, prosząc o interwencję w sprawie zwrotu komputera. Barbara Uczyńska uważa także, że powinna uzyskać odszkodowanie – w związku z tym, że nie mogła korzystać z informacji i tekstów zapisanych w komputerze, nie ukończyła w terminie ważnej pracy badawczej.
Barbara Uczyńska wracała z konferencji naukowej w Paryżu. Na lotnisku w Warszawie celnicy poprosili ją o otwarcie bagażu i zarekwirowali komputer typu laptop, wyjaśniając, że przedmioty wysokiej wartości powinny być zgłaszane w deklaracji celnej. Barbara Uczyńska odmówiła zapłacenia cła, twierdząc, że nie ma obowiązku deklarowania przedmiotów osobistego użytku, takich jak laptop, będący w dodatku narzędziem jej pracy za granicą. Te tłumaczenia nie zmieniły decyzji celników.
Przy wykonywaniu zadania pomocne mogą się okazać poniższe wskazówki.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich powinien zawierać:
- dane wnioskodawcy,
- określenie, kim jest osoba, której praw i wolności wniosek dotyczy,
- wyjaśnienie, jakie prawa zostały naruszone, przez kogo sprawa była rozpatrywana i z jakim skutkiem,
- informacje, dokumenty, dane uzasadniające wniosek.
 |
|
Profesor Ewa Łętowska - sędzia Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011), pierwsza Rzecznik Praw Obywatelskich w Polsce (1988-1992). |
Kategoria lekcji: