WYBIERZ ĆWICZENIE 
JAKA TO ZASADA? PRAWO W PANTOMIMIE PRAWA I OBYCZAJE CO BY BYŁO, GDYBY? CZY ZNASZ KONSTYTUCJĘ? UŁÓŻ KONSTYTUCJĘ W PEWNEJ SZKOLE CZY MA PRAWO TO ZROBIĆ? CZWARTA KLASÓWKA ILE WŁADZY? ZADANIA I UPRAWNIENIA NASZ IDEAŁ
|
Oto najważniejsze zasady współczesnego prawa. Wiele z nich znali już starożytni Rzymianie:
|
Korzystając z pomocy nauczyciela, sprawdźcie, czy rozumiecie znaczenie tych zasad.
Przeczytajcie kolejny tekst i podzielcie się na 4-5-osobowe grupy – waszym zadaniem będzie przedstawienie w formie krótkiej, zabawnej pantomimy przydzielonej przez nauczyciela funkcji prawa.
|
FUNKCJE PRAWA Prawo pełni w życiu każdego państwa wiele funkcji. Przede wszystkim ustala relacje między obywatelami, a także między obywatelami i różnymi instytucjami, określa, jakie rodzaje zachowań i działań są dozwolone, a jakie zakazane – tym samym ogranicza wolność wszystkich ludzi. Wyznacza też granice działań instytucji politycznych, wskazuje, co władza może uczynić, a czego jej robić nie wolno. Prawo pełni również funkcję porządkującą – określa na przykład, jakie są zasady ruchu drogowego albo jakie warunki trzeba spełnić, by zawrzeć ważną umowę o sprzedaży mieszkania. Prawo jest zarazem ważnym instrumentem, za pomocą którego prawodawcy oddziałują na życie społeczne. Ustanawiając nowe prawo, mogą na przykład doprowadzić do zmiany społecznych przyzwyczajeń, promując nowe wzorce zachowań. Mogą także zakazać tych zachowań, które uważają za niewłaściwe i społecznie niepożądane. Prawo nie powinno być zbyt często i zbyt pochopnie zmieniane. W dużej mierze zależy bowiem od tego stabilność życia społecznego. Nasze życie byłoby utrudnione, gdybyśmy nieustannie musieli zmieniać nasze nawyki – co by się na przykład działo, jeśliby co tydzień zasada ruchu prawostronnego na naszych ulicach była zastępowana ruchem lewostronnym? Gdyby prawo wciąż się miało zmieniać, balibyśmy się cokolwiek zaplanować – warunkiem planowania jest bowiem przewidywalność zachowań innych ludzi i stabilność zasad prawa. |
Cóż warte prawa bez obyczajów?
Horacy (65-8 r. p.n.e.), poeta rzymski
Czy zgadzasz się z wymową tego retorycznego pytania? Czy same prawa wystarczą, by w państwie panował ład, a ludzie dobrze się traktowali? Swoje refleksje na ten temat zapisz w formie odpowiedzi na pytanie Horacego?
A. W Polsce najważniejszym dokumentem, określającym prawa i wolności obywateli, jest konstytucja. Spróbujcie – pracując w parach – wypisać z rozdziału zatytułowanego „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela“ przykłady naszych uprawnień. Tekst Konstytucji RP do pobrania w formacie PDF.
B. Wyobraźcie sobie, że parlament nagle podejmuje decyzję, że od jutra przestają obowiązywać niektóre z praw i wolności człowieka. Zastanówcie się nad konsekwencjami uchylenia jednego z następujących praw:
- wolność słowa,
- prawa socjalne,
- prawo własności,
- prawo wyborcze (czynne i bierne),
- prawa mniejszości etnicznych i wyznaniowych.
Co się zmieni w państwie i jak będzie wyglądać życie przeciętnego obywatela bez tych zapisów? Czego w nowej sytuacji obywatele nie będą mogli robić, a jakie dodatkowe uprawnienia zyska władza? Zaprezentujcie kolegom obraz życia w państwie po takich zmianach. Czy władzom wolno pozbawić ludzi tych praw?
Podzielcie się na czteroosobowe zespoły. Każdy członek grupy czyta jeden rozdział Konstytucji RP, a następnie przedstawia go kolegom i koleżankom i zadaje im jedno pytanie sprawdzające, losując osobę, która ma na nie odpowiedzieć.
|
|
Podzielcie się na czteroosobowe grupy. Wyobraźcie sobie, że pracujecie nad projektem konstytucji dla nowego państwa. Wymyślcie jego nazwę, flagę i godło. Następnie zapoznajcie się z zamieszczoną poniżej listą praw i wolności człowieka. Które z tych praw umieścilibyście w rozdziale konstytucji dotyczącym praw i wolności człowieka?
Pogrupujcie je według podanych niżej trzech kategorii.
Prawa, które koniecznie muszą znaleźć się w konstytucji.
Prawa, które mogłyby znaleźć się w konstytucji, ale nie jest to konieczne.
Prawa, które nie powinny być wpisane do konstytucji.
- Prawo do życia – nikt nie może być pozbawiony życia ani przez władzę, ani przez innego człowieka. Ci, którzy pozbawiają innych życia, podlegają karze zgodnie z obowiązującym w państwie prawem.
- Prawo zgromadzeń i stowarzyszeń – żadna władza nie może zabronić zagadania partii, stowarzyszeń, związków zawodowych oraz swobodnej ich działalności. Ludzie mogą protestować, organizować manifestacje i zgromadzenia (oczywiście, jeżeli nie zagrażają one prawom i wolnościom innych).
- Prawo do posiadania własności – nikt nie może być, bez prawomocnego wyroku sadu, pozbawiony tego, co posiada.
- Prawo do korzystania z biernego i czynnego prawa wyborczego – każdy ma prawo kandydować i wybierać swoich przedstawicieli do parlamentu i samorządu. Władze muszą zapewnić warunki do przeprowadzenia wyborów.
- Prawo do ochrony życia prywatnego – każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, nienaruszalności swojego mieszkania i swojej korespondencji.
- Wolność słowa – każdemu wolno wyrażać swoje opinie, przekazywać informacje.
- Wolność sumienia i wyznania – każdy może wyznawać swoją religię albo nie wyznawać żadnej oraz ma prawo do własnych poglądów i swobodnego ich głoszenia.
- Prawo do rzetelnego procesu – każdy ma prawo do tego, aby jego sprawa została rozpatrzona i osądzona w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd.
- Wolność osobista – nikt nie może być pozbawiony wolności, chyba że został osądzony i uwieziony zgodnie z prawem.
- Równość wobec prawa – wszyscy ludzie mają takie same prawa i są jednakowo traktowani przez prawo.
- Zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie, narodowość, rasę, wiek i płeć.
- Prawo do ochrony przed skutkami bezrobocia – każdy, kto utracił pracę, ma prawo do pomocy ze strony państwa.
- Prawo do szczególnej opieki ze strony państwa dla matek i dzieci.
- Prawo do posiadania przez mniejszości narodowe swoich przedstawicieli w parlamencie.
- Prawo do azylu politycznego – każdy, kto opuścił swój kraj, ponieważ był prześladowany z powodów politycznych, ma prawo zamieszkać w naszym kraju.
- Prawo do nauki – każdy ma prawo do bezpłatnej nauki przynajmniej na poziomie szkoły podstawowej.
- Prawo do swobodnego poruszania się w granicach swego kraju.
- Prawo do organizowania zgromadzeń w sprawie równouprawnienia kobiet.
W PEWNEJ SZKOLE
Przeczytaj historyjkę i odpowiedz na pytania.
W pewnej szkole grupa uczniów terroryzowała swoich młodszych kolegów. Podczas przerw zmuszała do oddawania pieniędzy lub cennych przedmiotów. Kilku uczniów stawiających opór zostało pobitych. Uczniowie z młodszych klas bali się wychodzić podczas przerw na szkolne boisko. Chuligani, czując się bezkarnie, wyznaczyli nawet określoną sumę pieniędzy, którą mieli każdego dnia oddawać im młodsi koledzy. Wkrótce jednak informacje o zastraszaniu młodszych uczniów dotarły do nauczycieli. Odpowiedzialni za stosowanie przemocy zostali ukarani. Kilku chłopcom obniżono oceny ze sprawowania, a jednego przeniesiono do innej szkoły.
- Kto w opisanych wyżej wydarzeniach używał władzy?
- Jaka jest różnica między władzą użytą przez uczniów terroryzujących swych młodszych kolegów a władzą użytą przez nauczycieli?
Nie zawsze osoby wydające nam polecenia mają do tego prawo. Uczniowie nie mają na przykład uprawnień do wydawania poleceń swoim kolegom, a zwłaszcza stosowania wobec nich przemocy. Taką władzę możemy nazwać władzą nieuprawnioną. Natomiast nauczyciele mają prawo w określonym zakresie wydawać polecenia uczniom. Ich władza jest uprawniona.
Odpowiedz za pomocą formularza na zawarte pytania. Przygotuj się do uzasadnienia odpowiedzi.
- Czy dyrektor szkoły ma prawo wydawać nauczycielom polecenia dotyczące godzin ich pracy?
- Czy prezydent ma prawo nakazać obywatelowi poślubienie wyznaczonej przez siebie osoby?
- Czy policjant ma prawo zatrzymać samochód przekraczający obowiązujące w tym miejscu ograniczenie prędkości?
- Czy rodzice mają prawo nakazać ci powrót do domu przed godziną 22.00?
- Czy twój szkolny kolega lub twoja szkolna koleżanka ma prawo zmusić cię do wykonania za niego/nią zadania domowego?
Wyobraźcie sobie, że znaleźliście się w opisanej poniżej sytuacji. Podzielcie się na pary lub małe zespoły. Rozważcie różne warianty zachowania się uczniów w tej sytuacji oraz oceńcie możliwe negatywne i pozytywne konsekwencje ich (wykorzystajcie do tego drzewo decyzyjne zamieszczone na końcu książki). Na podstawie tej analizy podejmijcie decyzję, w jaki sposób powinna się zachować klasa. Zaprezentujcie swoje zespołowe ustalenia klasie i oceńcie ich skuteczność. Zastanówcie się też, do kogo powinni się zwrócić opisani w historyjce uczniowie?
Pewnego czerwcowego dnia nauczyciel fizyki wszedł na lekcję do klasy Ia i poprosił uczniów, by schowali do teczek książki i zeszyty, a wyjęli kartki. „Napiszemy sobie klasóweczkę“ – powiedział z uśmiechem. Uczniom nie było jednak do śmiechu. W tym tygodniu mieli już trzy poważne sprawdziany i nikt nie zdążył dobrze przygotować się z fizyki.
Przewodniczący klasy wstał i wyjaśnił nauczycielowi sytuację. Przypomniał, że w obowiązującym w ich szkole regulaminie zapisano, iż w ciągu tygodnia uczniowie mogą pisać co najwyżej trzy klasówki, a nauczyciele powinni zaznaczać w dzienniku ich przewidywane terminy. Nauczyciel fizyki powiedział jednak, że jeśli nie przeprowadzi sprawdzianu tego dnia, to będzie musiał na koniec roku wystawić uczniom oceny z dotychczasowych stopni, gdyż ze względu na przewidywany w następnym tygodniu dzień wolny jest to właściwie przedostatnia lekcja przed klasyfikacją. Po klasie przeszedł szmer, potem zaległa cisza. Fizyk zaczął zapisywać na tablicy zadania do rozwiązania...
Głównym zadaniem osób sprawujących władzę jest używanie jej dla dobra tych, którzy tej władzy podlegają. Powierzenie komuś władzy odbywa się w drodze wyborów albo przez mianowanie. Ogół uczniów klasy wybiera przewodniczącego swego samorządu, ogół obywateli państwa wybiera prezydenta itp. Dlatego też osoby sprawujące władzę powinny wykorzystywać ją do realizacji potrzeb i dążeń swoich wyborców. Zakres uprawnień powierzonych osobie wybranej na jakieś stanowisko powinien odpowiadać jej funkcji, czyli zadaniom, które ma wykonywać, i oczekiwaniom, jakie ma ona spełniać. Ćwiczenie to wykonywać będziecie w czterech grupach. Każdy z zespołów wybierze przewodniczącego, do którego obowiązków będzie należało:
- kierowanie pracami zespołu;
- dbanie o to, by propozycje zgłaszane przez członków grupy przyjmowane były większością głosów;
- zachęcanie wszystkich członków grupy, aby włączyli się do wspólnej pracy;
- przeprowadzenie wyborów osoby odpowiedzialnej za przedstawienie pozostałym uczniom klasy wyników prac grupy.
Wnioski zapiszcie w tabeli (do ściągnięcia materiały pomocnicze).
GRUPA A - „UCZNIOWIE”
Jesteście grupą uczniów tworzących klasę. Wkrótce macie przystąpić do wyboru przewodniczącej lub przewodniczącego waszego samorządu. Zastanówcie się, jakie są wasze oczekiwania wobec takiej osoby. Rozważcie też, jaki zakres władzy chcielibyście jej powierzyć, aby mógł on spełnić te oczekiwania. Pamiętajcie, że władza oznacza możliwość kierowania innymi. Zwróćcie uwagę na to, aby proponowany zakres władzy nie był ani zbyt duży, ani zbyt mały w stosunku do oczekiwań wobec przewodniczącego samorządu.
GRUPA B - „NAUCZYCIELE”
Jesteście grupą nauczycieli. Wkrótce przeprowadzony zostanie konkurs na stanowisko dyrektora szkoły. Zastanówcie się, jakie są wasze oczekiwania wobec tej osoby oraz jaki zakres władzy chcielibyście jej powierzyć, aby mogła te oczekiwania spełnić. Pamiętajcie, że władza oznacza możliwość kierowania innymi. Postarajcie się, aby proponowany zakres władzy nie był ani zbyt duży, ani zbyt mały w stosunku do oczekiwań wobec dyrektora szkoły.
GRUPA C - „RADNI”
Jesteście grupą radnych wybranych w wyborach samorządowych, aby reprezentować ogół mieszkańców powiatu. Wkrótce macie przystąpić do wyboru starosty. Rozważcie, jakie są wasze oczekiwania wobec niego oraz jaki zakres władzy chcielibyście mu powierzyć, aby mógł te oczekiwania spełnić. Pamiętajcie, że władza oznacza możliwość kierowania innymi. Zadbajcie o to, aby proponowany zakres władzy nie był ani zbyt duży, ani zbyt mały w stosunku do oczekiwań wobec starosty
GRUPA D - „OBYWATELE”
Stanowicie ogół obywateli państwa. Wkrótce weźmiecie udział w wyborach prezydenta. Zastanówcie się, jakie są wasze oczekiwania wobec niego. Rozważcie też, jaki zakres władzy chcielibyście mu powierzyć, aby mógł spełnić te oczekiwania. Pamiętajcie, że władza oznacza możliwość kierowania innymi. Zwróćcie uwagę na to, aby proponowany zakres władzy nie był ani zbyt duży, ani zbyt mały w stosunku do oczekiwań wobec prezydenta państwa.
|
Nasze oczekiwania wobec... |
Uprawnienia, czyli zakres władzy, jaki chcemy mu/jej powierzyć, aby mógł/mogła spełnić te oczekiwania |
|
|
|
Władza to rzecz trochę niebezpieczna - i dla rządzących, i rządzonych. Jak zabezpieczyć się przed nadużywaniem władzy? Współczesnym rozwiązaniem jest precyzyjne określenie zadań, jakie ma realizować osoba na danym stanowisku, oraz związanych z nimi uprawnień. Zadaniem dyrektora szkoły jest między innymi zatrudnianie nauczycieli, tak więc do jego uprawnień należy podpisywanie umów o pracę. Natomiast z zadania tego nie wynika wcale uprawnienie do decydowania o tym, w jaki sposób nauczyciele mają spędzać swój wolny czas. Spróbujcie teraz uzupełnić tabelkę poniżej!
|
Funkcja |
Zadania |
Uprawnienia |
|
Dyrektor szkoły |
|
|
|
Policjant |
ściganie przestępców |
|
|
|
reprezentowanie Polski za granicą |
mianowanie ambasadorów |
|
Burmistrz |
|
|
|
Celnik |
ściganie opłat celnych za towary przywożone i wywożone za granicą |
|
|
Sędzia |
|
|
Sprawowanie władzy oznacza możliwość kierowania innymi ludźmi. Dlatego też jest to zadanie bardzo odpowiedzialne. Często uczestniczyć będziesz w wyborach, w wyniku których zostanie powierzony komuś określony zakres władzy. Biorąc udział w takich wyborach, powinniśmy być przekonani, iż osoba, na którą oddajemy swój głos, nie użyje władzy do działań sprzecznych z dobrem ogółu obywateli. Zastanów się teraz, jakie cechy powinny mieć osoby wybierane, aby sprawować władzę.
Zacznij od odpowiedzi na następujące pytania:
- Czy wybierając przewodniczącego swojej grupy kierowałeś się jego cechami charakteru? Jeśli tak, to jakie to były cechy?
- Weź udział w dyskusji na temat pożądanych cech osób wybieranych, aby sprawować władzę.
Wnioski zapisz na kartce papieru (patrz wzór poniżej).
a) osoby sprawujące władzę powinny mieć następujące cechy:
b) osoby sprawujące władzę nie powinny mieć następujących cech:
POWSZECHNA DEKLARACJI PRAW CZŁOWIEKA (fragmenty)
Przeczytaj poniższą historyjkę o losach obywatela pewnego państwa, który został bezpodstawnie oskarżony o poważne przestępstwo. Jakie prawa osobiste i proceduralne złamano w tym przypadku? Zastanów się, jak potoczyłaby się ta historia w państwie przestrzegającym praw i wolności. Jakie procedury prawne chronią obywatela przed podobnymi sytuacjami? Spróbuj napisać podobną historyjkę.
Podzielcie się na kilkuosobowe grupy. Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą młodych ludzi, którzy postanowili założyć pozarządową organizację zajmującą się ochroną praw człowieka – w waszym najbliższym otoczeniu, w Polsce, w innym kraju albo na całym świecie. Określcie nazwę, zasady, cele i metody działania waszej organizacji. Nie musicie zajmować się wszystkimi prawami człowieka – możecie skoncentrować waszą działalność na jednym wybranym prawie.
