Program KOSS
organizowany jest przez:
Rozdział 4. Świat
WARTO PRZECZYTAĆ: 
JESIEŃ NARODÓW W EUROPIE I W POLSCEŚWIAT JAKO „GLOBALNA WIOSKA”?KORONAWIRUS ROBI SIĘ CORAZ GORĘCEJ
W tym rozdziale zetkniecie się z zagadnieniami dotyczącymi świata. Przedstawiamy, w jaki sposób przebiegały procesy demokracji i integracji w naszej części Europy i stawiamy pytania o ich dalszy rozwój. Uświadamiamy młodym ludziom, że są częścią globalnego świata i muszą zmierzyć się z jego wyzwaniami – konfliktami, nierównościami, ubóstwem czy kryzysem klimatycznym. Zachęcamy, by się z nimi skonfrontować, oraz żeby mądrze działać.
WARTO ZAJRZEĆ: ROZDZIAŁ 1. SPOŁECZEŃSTWO ROZDZIAŁ 2. PAŃSTWO ROZDZIAŁ 3. PRAWO
JESIEŃ NARODÓW W EUROPIE I POLSCE 
W Polsce to trwało 10 lat, na Węgrzech 10 miesięcy, w NRD 10 tygodni, może w Czechosłowacji zajmie to 10 dni?
Timothy Garton Ash (ur. 1955), brytyjski historyk, w rozmowie z Václavem Havlem
23 listopada 1989 roku w teatrze Laterna Magika, w Pradze
JESIEŃ NARODÓW W EUROPIE I W POLSCE
Kalendarium wydarzeń
|
EUROPA, ŚWIAT |
POLSKA |
|
1989 |
|
|
2 maja – Węgry zaczynają likwidację specjalnych umocnień na granicy z Austrią 20 maja – masowe demonstracje ludności pochodzenia tureckiego w Bułgarii, po tygodniu stłumione przez siły bezpieczeństwa 4 czerwca – masakra protestujących studentów na placu Tiananmen w Pekinie 16 czerwca – drugi pogrzeb Imre Nagya, przywódcy państwa węgierskiego w czasie powstania narodowego w roku 1956 – Węgry wstępują na drogę reform 19 sierpnia – obywatele NRD zaczynają masowo uciekać do RFN poprzez ambasady tego państwa w Budapeszcie, Pradze i Warszawie 23 sierpnia – początek demonstracji na Litwie, Łotwie i w Estonii; 2 miliony mieszkańców tworzy żywy łańcuch między Wilnem, Rygą i Tallinem 18 października – odchodzi Erich Honecker, stalinowski przywódca NRD, trwają manifestacje antyrządowe w Berlinie i w Lipsku (modlitwy w intencji pokoju w kościele św. Mikołaja) 23 październik – proklamowanie Republiki Węgierskiej 10 listopada – pada mur berliński wybudowany przez jedną noc w 1961 roku przez NRD w celu powstrzymania wyjazdów na Zachód; w próbach jego sforsowania życie straciło 80 osób; – ustąpienie Teodora Żiwkowa, komunistycznego przywódcy Bułgarii; początek przemian w Bułgarii 11–22 listopada – wizyta Lecha Wałęsy w USA (15 listopada przemówienie przed obiema izbami Kongresu) 17–27 listopada – masowe manifestacje w Pradze, tzw. aksamitna rewolucja – partia komunistyczna oddaje władzę, 29 grudnia prezydentem państwa zostaje Václav Havel 16–26 grudnia – krwawa rewolucja w Rumunii, publiczna egzekucja komunistycznego dyktatora Nicolae Ceauşescu i jego żony Eleny (25 grudnia), władzę przejmują jego przeciwnicy z partii komunistycznej |
6 lutego – 5 kwietnia – obrady Okrągłego Stołu zakończone podpisaniem porozumienia przez przedstawicieli władz i „Solidarność” 17 kwietnia – sąd ponownie legalizuje NSZZ „Solidarność” 4–18 czerwca – pierwsze częściowo wolne wybory do Sejmu i Senatu kończą się bezapelacyjnym zwycięstwem kandydatów „Solidarności” 19 lipca – gen. Jaruzelski jako jedyny kandydat, przewagą jednego głosu, zostaje wybrany na prezydenta Polski 24 sierpnia – Sejm powierza misję stworzenia rządu Tadeuszowi Mazowieckiemu 12 września – powstaje pierwszy niekomunistyczny rząd w państwach bloku radzieckiego 10 października – rząd ogłasza program systemowej reformy gospodarczej, tzw. program Balcerowicza, który wchodzi w życie 1 stycznia 1990 roku 9–14 listopada – wizyta kanclerza Helmuta Kohla; podczas mszy w Krzyżowej na Śląsku ma miejsce symboliczne pojednanie obu narodów 29 grudnia – zmiany w polskiej konstytucji, m.in. przywrócenie nazwy Rzeczpospolita Polska |
|
1990 |
|
|
styczeń – marzec – obrady Okrągłego Stołu w Bułgarii 4 lutego – Słowenia ogłasza niepodległość – początek rozpadu Jugosławii 2 lutego – Estonia proklamuje niepodległość 11 marca – Litwa proklamuje niepodległość 5 maja – Łotwa proklamuje niepodległość marzec–czerwiec – wolne wybory w NRD, na Węgrzech, w Rumunii, Czechosłowacji i Bułgarii 12 września – przyzwolenie na zjednoczenie wschodnich i zachodnich Niemiec podczas tzw. konferencji „2+4”, w której obok dwóch państw niemieckich uczestniczą ZSRR, USA, Wielka Brytania i Francja 3 października – zjednoczenie Niemiec. |
29 stycznia – rozwiązanie PZPR, w jej miejsce powstaje Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej 27 maja – wolne wybory do samorządu gminnego 7 września – nota rządu RP o wycofanie Armii Radzieckiej z Polski wrzesień–grudzień – tzw. wojna na górze – obóz „Solidarności“ rozpada się na środowiska popierające w wyborach prezydenckich Tadeusza Mazowieckiego i Lecha Wałęsę 9 grudnia – Lech Wałęsa w wolnych wyborach zostaje wybrany na prezydenta RP 22 grudnia – ostatni prezydent na wychodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazuje prezydentowi Lechowi Wałęsie insygnia władzy. |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Kalendarium: Świat i Polska 1945–2018”.
ZAJRZYJ DO KALENDARIUM
Wyobraźmy sobie, że świat jest naprawdę „globalną wioską”. Niech nasza wioska liczy 100 mieszkańców, a jej populacja ma cechy, które rozkładają się dokładnie tak jak w całym współczesnym świecie. Jak wyglądałaby taka wioska?
Andrzej Waśkiewicz, Dylematy nowego tysiąclecia
w: Przewodnik obywatelski. Wiedza o społeczeństwie w liceum i technikum
– zakres podstawowy. Część 2, s. 206
S Ł O W N I C Z E K O B Y W A T E L S K I
GLOBALIZACJA – postępująca integracja gospodarcza, kulturowa i społeczna świata będąca przede wszystkim efektem rewolucji technologicznej oraz swobodnego przepływu dóbr, usług, kapitału i informacji.
ZAJRZYJ DO SŁOWNICZKA
|
Aby zatrzymać postępującą epidemię, w wielu krajach, w tym w Polsce, ograniczono kontakty międzyludzkie – zamknięto firmy, urzędy, szkoły, restauracje, hotele i kina, zakazano wszelkich zgromadzeń oraz nakazano ludziom, aby zostali w domach. Zamknięto granice, odwołano imprezy (w tym Igrzyska Olimpijskie w Tokio), zatrzymano ruch lotniczy. Doprowadziło to w konsekwencji do wyhamowania epidemii, ale miało negatywne skutki dla gospodarki i wielu ludzi. Światu grożą recesja, poważny kryzys i wzrost bezrobocia. Wielu socjologów, ekonomistów i technologów uważa, że epidemia może doprowadzić do ograniczenia globalizacji, a nawet ją zatrzymać, ponieważ ciężar walki z chorobą wzięły na siebie państwa narodowe. Z drugiej strony można spodziewać się napływu funduszy z Unii Europejskiej na programy pomocowe. Walka z pandemią i jej skutkami wymaga wspólnych działań. Jakie jest wasze zdanie w tej sprawie? Oprac. Alicja Pacewicz |
KORONAWIRUS
Uwaga: W opracowaniu wykorzystano teksty Kamila Wyszkowskiego.
 |
| Słynna fotografia Ziemi, która obiegła cały świat po 24 grudnia 1968 roku. Wykonał ją astronauta Bill Anders z pokładu statku kosmicznego Apollo 8. Fot. NASA |
Ziemia jest jak dotąd jedynym przyjaznym miejscem do życia. Nie ma w Układzie Słonecznym drugiej takiej planety, na którą moglibyśmy się przenieść w sytuacji globalnej katastrofy; kolonizację kosmosu niewiele ludzi bierze poważnie. Jeżeli nawet uda się nam zbudować stałą bazę na Księżycu lub wysłać misję załogową na Marsa, warunki panujące na obu planetach nie nadają się do zamieszkania. Póki co, Ziemia jest naszym domem i nie pozostaje nam nic innego, jak tylko zadbać o nią.
Na świecie jest nas 7,6 miliarda i będzie jeszcze więcej. Prognozy ONZ mówią, że na kuli ziemskiej w 2100 roku żyć będzie 11 miliardów ludzi, z czego aż 70–75 proc. w miastach. Ale to nie przeludnienie miast za kilkadziesiąt lat stanie się problemem, tylko wysokie temperatury. Wraz ze wzrostem liczby ludności na świecie rośnie bowiem zapotrzebowanie na energię, która, co warto podkreślić, aż w 80 proc. pochodzi obecnie z węgla, ropy i gazu. To właśnie emisja gazów cieplarnianych do atmosfery, głównie dwutlenku węgla i metanu, jest odpowiedzialna za systematyczny wzrost temperatury na Ziemi (wykres poniżej pokazuje, jak ten proces postępował w latach 1751-2012).
Okazuje się, że cała światowa produkcja mięsa wołowego, wieprzowego i drobiowego stanowi 18 proc. wszystkich gazów cieplarnianych, z czego niemal 20 proc. emitowana jest w postaci niebezpiecznego metanu. Obecnie ilość spożywanego mięsa na świecie jest prawie dwukrotnie większa niż około 50 lat temu, a głównym powodem jest wzrost dobrobytu, w tym szczególnie w krajach rozwijających się, takich jak Chiny i Brazylia.
 |
| Źródło: Carbon Dioxide Information Analysis Center (CDIAC), http://cdiac.ornl.gov/trends/emis/meth_reg.html [dostęp: 20.01.2020]. |
Globalna emisja dwutlenku węgla w 2019 roku wyniosła około 36,8 mld ton, czyli o 0,6 proc. więcej niż w poprzednim roku. Co stanie się zatem za dziesięć czy dwadzieścia lat, gdy nie zredukujemy emisji gazów cieplarnianych? Naukowcy z całego świata ostrzegają, że temperatura może systematycznie wzrastać, w 2030 roku o 1,5 stopnia, w 2100 roku o 4 stopnie, a w 2200 roku nawet o 8 stopni Celsjusza. Z symulacji procesu wynika, że możliwe są trzy scenariusze (zob. wykres poniżej).
 |
| Źródło: Climate Change 2007: Synthesis Report, IPCC Genewa, s. 7. |
Wykres powyżej obrazuje trzy możliwe scenariusze dalszego ocieplania klimatu. Żaden z nich nie jest optymistyczny. Oceń, który ze scenariuszy jest mimo wszystko najlepszy, a który grozi katastrofą? Który twoim zdaniem jest dziś najbardziej prawdopodobny?
Nawet jeżeli do 2030 roku udałoby się zrealizować najlepszy ze scenariuszy i utrzymać wzrost temperatury na poziomie 1,5 stopnia Celsjusza, to niestety i tak nie unikniemy konsekwencji globalnego ocieplenia, takich jak: topnienie lodowców i rozmarzanie obszarów dotychczas tworzących tzw. wieczną zmarzlinę, podniesienie poziomu wód w morzach i oceanach, zalanie niektórych obszarów, wymieranie raf koralowych, pustynnienie gleb i większej intensywności ekstremalnych zjawisk pogodowych (np. fal upałów). Choć trudno dziś przewidzieć, co się stanie, gdy temperatura wzrośnie o 2 lub 4 stopnie Celsjusza, to jednego możemy być pewni: nasza planeta zmieni się nie do poznania.
Andrzej Waśkiewicz, Dobry klimat dla Ziemi
w: Przewodnik obywatelski. Wiedza o społeczeństwie
w liceum i technikum – zakres podstawowy. Część 2, s. 219-220
Co konkretnie może zrobić uczeń/uczennica szkoły średniej, aby ograniczyć zmiany klimatyczne i ich skutki? |
S Ł O W N I C Z E K O B Y W A T E L S K I
GLOBALNE OCIEPLENIE – wzrost średniej temperatury atmosfery przy powierzchni ziemi i oceanów, obserwowany od połowy XX wieku (oraz przewidywane ocieplenie w przyszłości). Decydujący wpływ na ocieplenie wywarł człowiek, a nie czynniki naturalne (pod takim wnioskiem podpisało się 45 naukowych stowarzyszeń, w tym narodowe akademie najbardziej rozwiniętych państw).
EKOSYSTEM – funkcjonalny układ środowiska naturalnego, w którym zachodzi wymiana materii między jego częścią ożywioną a nieożywioną; powstaje i ulega zmianom dzięki przekształceniom środowiska przez jedne gatunki, co wpływa na możliwości egzystencji innych (sukcesja).
ZAJRZYJ DO SŁOWNICZKA