I. KOMUNIKACJA I WSPÓŁDZIAŁANIE

WYBIERZ ĆWICZENIE  KŁOPOTY Z UFOLUDKIEM  ODPOWIEDZIALNY NASTOLATEK  KATASTROFA  PRAWO DO ODMIENNEGO ZDANIA  NA LEKCJACH KOSS  ZAPISYWAĆ NORMY CZY NIE?  GRANICE TOLERANCJI  STAŃ W OBRONIE, POWIEDZ O TYM 

---

KŁOPOTY Z UFOLUDKIEM

Wyobraź sobie, że spotykasz przybysza z kosmosu, który właśnie przyleciał na Ziemię i zupełnie nie może się zorientować, jakie zasady zachowania obowiązują w różnych sytuacjach. Prosi cię, abyś został/została jego przewodnikiem. Zabierasz go ze sobą do szkoły. Przechodząc przez ulicę, o mało nie wpada pod samochód, gdyż uznał czerwone światło za sygnał do przejścia.

Wymyśl, jakie niebezpieczne lub kłopotliwe sytuacje, wynikające z nieznajomości reguł zachowania obowiązujących na Ziemi, może on spowodować, na przykład na lekcji edukacji obywatelskiej, w sklepie samoobsługowym, w teatrze, w lokalu wyborczym, w urzędzie gminy. Zapiszcie na kartkach takie sytuacje, a następnie zaprezentujcie je klasie.

---

 ODPOWIEDZIALNY NASTOLATEK

Przedyskutujcie o znaczeniu poczucia odpowiedzialności w życiu młodych ludzi. Punktem wyjścia do dyskusji może być pytanie: „Co to znaczy być odpowiedzialnym, gdy ma się kilkanaście lat?”. Odwołajcie się do konkretnych przykładów odpowiedzialnych oraz nieodpowiedzialnych zachowań. Sporządźcie zestawienie rzeczy, za które czujecie się odpowiedzialni (np. w formie mapy czy wykresu). Ważne jest, by nie było to chaotyczne – możecie np. podzielić kartkę na kilka pól, odnoszących się do różnych obszarów życia: domu, szkoły, kolegów i koleżanek, miejscowości, kraju, świata…

---

KATASTROFA

Przeczytajcie poniższą historię, pozwoli wam lepiej zrozumieć problem odpowiedzialności. Przeanalizujcie wspólnie przedstawioną sytuację i zapiszcie uzgodnienia w tabeli odpowiedzialności (do pobrania w formacie PDF). Zastanówcie się nad odpowiedzialnością za wyciek ropy kapitana statku, drugiego oficera, spółki naftowej Hudson oraz straży przybrzeżnej. Na czym polega trudność w określeniu odpowiedzialności za dane zdarzenie? Zwróćcie uwagę że nie zawsze daje się ustalić wszystkie fakty, a ocena intencji wszystkich uczestników zdarzenia może być trudna.

John Wilson Carmichael, Erebus i Terror w Arktyce, olej na płótnie, 1847, National Maritime Museum, Greenwich, Londyn/ Wikipedia

Kapitan Henry Thompson byt doświadczonym dowódcą statku. Od sześciu lat dowodził na tankowcu „Californian“. W lutym, gdy temperatura była ciągle niska, a na wodach unosiły się wielkie bryły kry lodowej, kapitan wyruszył w swój regularny rejs z portu na Alasce do rafinerii w Kalifornii. Spółka naftowa, będąca właścicielem statku, zmniejszyła liczbę marynarzy, uznając, że komputeryzacja uzasadnia zmniejszenie liczebności załogi. Obecnie „Californian“ miał tylko dwudziestu ludzi na pokładzie i większość z nich pracowała po 12-14 godzin na dobę.

Statek wyruszył z portu o 9 rano. Dwie godziny później kapitan Thompson przekazał dowodzenie drugiemu oficerowi Enrico Marquezowi. Marquez nie miał potrzebnego doświadczenia, ale kapitan uznał, że pierwszy oficer Jackson jest zmęczony, jako że poprzedniego dnia kierował załadunkiem statku. Thompson przekazał Marquezowi wskazówki dotyczące bezpiecznego sterowania na oblodzonych wodach Cieśniny ks. Wilhelma, a następnie udał się do kajuty. Było tajemnicą poliszynela, że ostatnio kapitan coraz częściej zaglądał do kieliszka.

Szlak wodny na Sound jest tak wąski, że płynące tędy statki zdają się na pomoc straży przybrzeżnej. Niestety, straż straciła kontakt z „Californian“. Twierdziła potem, że trudne warunki pogodowe spowodowały, że dyżurny „zgubił“ tankowiec na radarze.

Nagle statek pełną mocą uderzył w skałę podwodną i ropa zaczęła wyciekać do morza. Kapitan Thompson natychmiast znalazł się na mostku, zapanował nad tankowcem i zapobiegł dalszemu wyciekowi ropy. Szkody wyrządzone przez „Californian“ były jednak ogromne. Ponad 11 milionów galonów ropy wypłynęło do Prince William Sound. Zginęły setki tysięcy ryb i ptaków. Plaże i brzegi zatoki pokryła czarna maź. Akcja oczyszczania wybrzeży podjęta przez spółkę Hudson nie przyniosła oczekiwanego efektu. Jeszcze wiele miesięcy później na wybrzeżu Alaski były widoczne skutki wycieku ropy.

Do pobrania plik w formacie PDF 

Do pobrania tabela odpowiedzialności w formacie PDF 

---

PRAWO DO ODMIENNEGO ZDANIA

Tolerancja to poszanowanie czyichś poglądów, upodobań i wierzeń innych niż nasze własne. Nie jest łatwo być wyrozumiałym dla odmiennych upodobań i przekonań swojej bliskiej koleżanki czy kolegi.

Dobierzcie się w pary i wykonajcie proste ćwiczenie. Znajdźcie film, w ocenie którego wyraźnie się różnicie i niech każdy sformułuje kilkuzdaniową ocenę. Wypowiedzcie je kolejno na głos - nie próbujcie się nawzajem przekonywać, po prostu przyjmijcie, że wasza koleżanka czy kolega ma prawo mieć odmienne zdanie!

---

 NA LEKCJACH KOSS

Na zajęciach z edukacji obywatelskiej będą obowiązywać nieco inne reguły niż na lekcjach historii czy fizyki. Wynika to między innymi stąd, że umiejętności obywatelskich nie da się zdobyć, siedząc wyłącznie w ławce lub czytając o ludziach, którzy zasłużyli się dla dobra publicznego.

Podzielcie się na pary lub czwórki. Wypiszcie zarówno te normy, które obowiązują jedynie na zajęciach z edukacji obywatelskiej (np. „Nie wypowiadamy się jednocześnie”). Gdy zakończycie pracę, stwórzcie z nich jedną wspólną listę. Sprawdźcie, czy nie ma wśród nich zapisów sprzecznych z regułami życia szkolnego. Wypiszcie je na dużym arkuszu papieru – będzie to coś w rodzaju postępowania na lekcjach edukacji obywatelskiej. Zostawcie trochę miejsca, tak aby można było jeszcze coś dopisać na kolejnych zajęciach!

Jeśli okaże się, że jakieś normy są nierozsądne lub nierealistyczne, możecie po jakimś czasie je wykreślić lub przeformułować.

Zazwyczaj zestaw reguł zawiera także sankcje, czyli kary, na które naraża się ktoś, kto je łamie. Porozmawiajcie na ten temat. Nauczyciel/nauczycielka wyjaśni wam, jakie sankcje zamierza sam/sama stosować. Czy macie jakieś inne propozycje? Zastanówcie się, na jakie nagrody mogą liczyć uczniowie przestrzegający tych reguł.

Do pobrania plik w formacie PDF 

---

ZAPISYWAĆ NORMY CZY NIE?

Czy naprawdę potrzebujemy aż tylu norm? W końcu wiele sfer życia ludzkiego znacznie lepiej mogą regulować dobre obyczaje. Niektórzy uważają jednak, że zapisane normy mają ogromną przewagę nad przekazywanymi przez tradycję i wychowanie obyczajami – są tak samo dostępne dla wszystkich i jasno wskazują, co jest niedozwolone.

A co ty sądzisz na ten temat? Czy twojej szkole przydałby się kodeks precyzujący, jakie formy zachowania są właściwe, a jakie niewłaściwe? Zabierz głos w dyskusji.

---

GRANICE TOLERANCJI

• Gdy mówi się o tolerancji, trudno nie wspomnieć o jej granicach. Rzecz jasna, powinniśmy być tolerancyjni, czy to jednak oznacza, że musimy tolerować absolutnie wszystko? Wypiszcie na kartce trzy przykłady zachowań, które waszym zdaniem nie mogą być tolerowane (np. w waszej klasie), i uzasadnijcie dlaczego. Na koniec zastanówcie się, czy da się sformułować ogólną zasadę wyznaczającą granicę tolerancji – taką, na którą wszyscy mogliby się zgodzić.

To słowo wymaga komentarza, uchylającego nieporozumienia, o które łatwo. Tolerancję przypisuje się często komuś, kto dla świętego spokoju patrzy przez palce na różne grzeszki otoczenia. Nie o ten gatunek tolerancji tutaj chodzi. Tolerancja w naszym rozumieniu to nie jest nieprzeciwstawianie się rzeczom, które poczytujemy za złe, lecz umiejętność szanowania cudzych potrzeb i cudzych opinii, których nie dzielimy. Szanuje cudze potrzeby, kto się z nimi liczy w swoim postępowaniu, przystosowując do nich własne; szanuje cudze opinie, kto ma życzliwą w zasadzie dla nich postawę, a w wypadku wyraźnej już kontrowersji nie przypisuje z góry przeciwnikowi czarnych motywów z tego tylko tytułu, że znajduje się w stosunku do jego stanowiska w opozycji. Maria Ossowska, Wzór obywatela w ustroju demokratycznym, Warszawa 1946

---

STAŃ W OBRONIE, POWIEDZ O TYM

Co zrobić, gdy w twojej obecności ktoś w szkole poniżył inną osobę lub ją ośmieszył, przezywał, obmawiał, a nawet jej groził? Pracując w parach sformułujcie 3–4 rady dla tych, którzy nie wiedzą, co w takiej sytuacji powinno się zrobić. Mogą to być np. wskazówki: „Spróbuj pomóc wyśmiewanej osobie, porozmawiaj z nią lub po prostu pobądź z nią”, „Jeśli jesteś w stanie, przeciwstaw się takiemu skandalicznemu zachowaniu”, „Nie bądź ślepy na przemoc słowną, gdy dzieje się na twoich oczach”, „Powiedz o tym, co się wydarzyło komuś dorosłemu – rodzicom, nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły”, „Jeśli jesteś ofiarą lub świadkiem znęcania psychicznego, nie licz tylko nas siebie, bo możesz sam sobie nie poradzić”. A czy tobie przydarzyło się coś podobnego? W codziennym, zwykłym życiu, a może w internecie? Co wtedy zrobiłeś/zrobiłaś? Opowiedz o tym.

Rys. Piotr Rychel

---

WYBIERZ ĆWICZENIE  JAK DOBRZE SŁUCHAĆ?  TRUDNA SZTUKA SŁUCHANIA  JAK REAGOWAC NA ATAK I KRYTYKĘ?  UCZYMY SIĘ ODMAWIAĆ  PRZEMÓWIENIA SŁAWNYCH LUDZI  POETĄ SIĘ RODZI, MÓWCĄ SIĘ STAJE 

---

JAK DOBRZE SŁUCHAĆ?

Jak, dzięki umiejętności dobrego słuchania, zdobyć przyjaciół i doskonalić tą ważną życiowo i towarzysko umiejętność? W znalezieniu odpowiedzi pomoże wam tekst.

Rola słuchania w komunikacji międzyludzkiej

Komunikacja to proces, który zachodzi nieustannie, bowiem przez cały czas swoją postawą ciała, mimiką, gestykulacją, no i wreszcie słowami przekazujemy określone informacje.

Etapy komunikacji, czyli sztuka mówienia i słuchania

Pierwszym ogniwem komunikacji jest zarys tego co chce się komuś powiedzieć. Rodzi się on w naszym umyśle. Następnie dobieramy odpowiednie słowa, które będą nośnikiem tego, co chcemy powiedzieć. Gdy mówimy, słuchacz słyszy naszą wypowiedź, ale musi wykonać pracę polegającą na odkodowaniu jej treści. Odkodowując naszą wypowiedź nie poprzestaje tylko na przetworzeniu znaczenia usłyszanych słów. I w tym właśnie tkwi niebezpieczeństwo. Być może odbiorca naszego komunikatu nada naszym słowom interpretację niezgodną z naszymi intencjami. O skutecznej komunikacji można mówić dopiero wówczas, kiedy informacja jest odbierana zgodnie z intencjami nadawcy.

Jeżeli na przykład zapytamy: przepraszam, Bolku, czy masz zegarek? - a Bolek odpowie: tak, mam, będzie to znaczyło, że nasz komunikat został odebrany niezgodnie z naszymi intencjami (jeśli chcieliśmy dowiedzieć się, która godzina). Jeżeli natomiast powie: jest kwadrans po szóstej, to zostaliśmy przez niego dobrze zrozumiani, nasze intencje zostały właściwie odczytane. Każdy z nas mógłby podać wiele podobnych przykładów, kiedy ktoś źle nas zrozumiał, błędnie odczytał nadany przez nas komunikat.

• To, że rozmawiamy ze sobą, nie znaczy, że się rozumiemy.
• Efektywna komunikacja ma bezpośredni wpływ na nasze życie rodzinne, zawodowe, towarzyskie.
• Sztuka porozumiewania jest podstawową umiejętnością życiową
• Jeśli potrafimy skutecznie się porozumiewać, zazwyczaj tworzymy udane związki, jesteśmy doceniani w szkole, pracy, otacza nas krąg przyjaciół, krótko mówiąc – życie jest dla nas łatwiejsze.

Sztuki komunikacji niestety rzadko uczy się w szkołach, nie zawsze mamy też dobre wzorce w osobach rodziców. Jesteśmy często zdani na intuicję. Tymczasem sztuki porozumiewania się można się nauczyć!

Skuteczność, czyli uczymy się słuchać

Pierwszym krokiem na drodze do skutecznej komunikacji jest umiejętność słuchania. Słuchanie czasami określa się jako zaangażowanie i komplement. Dlaczego zaangażowanie? To proste. Aby zrozumieć jak ktoś się czuje, jak postrzega świat, jakim hołduje wartościom, co kogoś irytuje, a co sprawia mu radość, czego się obawia, za czym tęskni - musimy zaangażować całą swoją uwagę w słuchanie tego, co ten ktoś do nas mówi. Słuchanie to przecież próba zrekonstruowania świata widzianego z perspektywy naszego rozmówcy.

Słuchanie to także komplement. Kiedy słuchamy czyjejś wypowiedzi, przekazujemy mu komunikat: ważne jest dla mnie to, co do mnie mówisz, chcę poznać twój świat, twoje doświadczenia, pragnienia, obawy.

Kiedy w ten sposób pomyślimy o słuchaniu, zrozumiemy, dlaczego osoby umiejące słuchać są bardziej lubiane, łatwiej zawierają znajomości, łatwiej osiągają swoje cele. Po prostu skuteczniej porozumiewają się z innymi.

Słuchanie i pseudosłuchanie

Na czym więc polega słuchanie? Czy wystarczy jedynie zachować milczenie, gdy druga osoba mówi? Zdecydowanie nie. Warto odróżniać prawdziwe słuchanie od pseudosłuchania. Co je różni? Przede wszystkim cele. Prawdziwe słuchanie oparte jest na jednym z następujących celów:

1. Zrozumieć rozmówcę.
2. Cieszyć się jego obecnością.
3. Udzielić mu pomocy, wsparcia.

Intencją pseudosłuchania nie jest wysłuchanie drugiej osoby, ale osiągnięcie jakiegoś własnego celu. Może to być, np.

1. Chęć pozyskania czyjejś sympatii - będę sprawiać pozory, że cię słucham, bo chcę byś mnie polubił.
2. Chęć upewnienia się czy nic mi nie zagraża z twojej strony - przysłuchuję się temu co mówisz, by wiedzieć jakie masz wobec mnie zamiary.
3. Chęć „wyłuskania” potrzebnych mi informacji.
4. Gra na zwłokę – sprawiając wrażenie, że cię słucham zyskuję czas na zastanowienie się nad własną wypowiedzią.
5. Zbieranie amunicji - słucham twojej wypowiedzi by poznać twoje słabe strony czy brak spójności w twojej argumentacji i w stosownym momencie cię zaatakować.
6. Nie potrafię uwolnić się od twojego towarzystwa, więc udaję, że cię słucham.

Każdemu z nas zdarza się czasem udawać, że słucha. I chyba nie ma się czym niepokoić, jeżeli nie zdarza się to zbyt często. Warto natomiast zdawać sobie z tego sprawę.

Podsumowanie

Nie wystarczy słyszeć, by słuchać. Jeśli słuchaniu towarzyszy chęć zrozumienia rozmówcy, udzielenia mu wsparcia, czy po prostu czerpania przyjemności z jego towarzystwa, to możesz mieć pewność, że istotnie słuchasz, nie tylko udajesz. Jeśli jeszcze w czasie słuchania udaje ci się utrzymać uwagę na tym, co mówi rozmówca - nie osądzasz, nie utożsamiasz się, nie gasisz, ani nie dyskontujesz to oznacza, że udaje Ci się unikać barier, które utrudniają słuchanie. Kiedy już posiadasz te umiejętności, pozostało ci tylko opanować sztukę aktywnego słuchania poprzez parafrazowanie, precyzowanie i udzielanie informacji zwrotnych.

ĆWICZENIE

Wybierz jedną osobę, z którą chciałbyś się lepiej porozumiewać. Może to być kolega lub koleżanka, jedno z rodziców, ktoś z rodzeństwa… Po każdej rozmowie z tą osobą spróbuj się zastanowić, jaki był twój cel – czy chciałeś tę osobę zrozumieć, dobrze się bawić w jej towarzystwie czy może ją wesprzeć, jej doradzić. Upewnij się, czy miało miejsce również pseudo słuchanie – jeśli tak, to jakie twoje potrzeby zaspokajało?

Do pobrania kilka zasad skutecznego porozumiewania się w formacie PDF 

---

TRUDNA SZTUKA SŁUCHANIA

Słuchanie wcale nie jest takie proste. Na pewno spotkaliście osoby, które wcale tego nie potrafią - zamiast słuchać, same mówią, zagadują, przerywają, narzucają własne zdanie. Oto ćwiczenie, które można traktować jako krótkie wprowadzenie do sztuki słuchania.

Na środku klasy siadają trzy pary -  w każdej z nich wyznaczcie mówiącego i słuchacza. Temat rozmowy powinien być podobny (np. jak działa samorząd uczniowski w naszej szkole), przy czym każdy ze słuchaczy dostaje zupełnie inną instrukcję - pierwszy ma słuchać nieuważnie, okazywać brak zainteresowania, ziewać, spoglądać w okno i na zegarek i dążyć do szybkiego zakończenia rozmowy. Drugi słuchacz powinien być bardzo aktywny, zadawać dużo pytań, gdy tylko nadarzy się okazja, wypowiadać własne opinie, być hałaśliwy i dążyć do zdominowania rozmowy. Trzeci słuchający musi natomiast naprawdę skupić się na tym, co ma do powiedzenia mówiący. Powinien być rzeczywiście zainteresowany jego opiniami; może zadawać mu pytania, prosić o wyjaśnienia. Własne zdanie może wypowiadać tylko wtedy, gdy poprosi go o to mówiący.

Trzy pary kolejno ze sobą rozmawiają na forum klasy, a pozostali uczniowie zastanawiają się, jakie zachowania i reakcje słuchaczy pomagają mówiącemu, a jakie mu przeszkadzają. Omówcie swoje spostrzeżenia.

Do pobrania plik w formacie PDF 

---

JAK REAGOWAĆ NA ATAK I KRYTYKĘ?

Gdy zdecydowanie odmawiamy, to bardzo często spotykamy się z atakiem i krytyką. Jak reagować na krytykę, tzn. jak przyjmować negatywne opinie na swój temat lub - jeśli uznamy, że są one niesłuszne - jak je odrzucić?

Spróbujcie wykonać następujące ćwiczenie. Kolejni uczniowie wypowiadają do swojego sąsiada z prawej strony jedną krótką uwagę krytyczną dotyczącą jego zachowania w szkole, wobec kolegów, nauczycieli itp. Osoba, do której skierowana jest taka uwaga, może zgodzić się z tą krytyką, mówiąc: „Masz rację, rzeczywiście za dużo gadam na historii” albo się nie zgodzić: „Nie zgadzam się z tym, co mówisz. Mam inne zdanie na temat swojego zachowania na historii” (nie należy się tłumaczyć, niczego wyjaśniać ani rozwijać!).

A oto łatwiejszy wariant: Każdy na dwóch oddzielnych kartkach pisze po jednej pozytywnej i jednej negatywnej opinii o zachowaniu w klasie (np. „Chętnie pożyczasz coś kolegom” i „Odnosisz się do innych z lekceważeniem”). Wszystkie karteczki powinny zostać umieszczone w dwóch workach (pudełkach) i wymieszane.

Następnie każdy losuje po jednej kartce z obu pojemników i - zgodnie z własnym przekonaniem - ustosunkowuje się do zamieszczonych na niej ocen, traktując je tak, jakby dotyczyły właśnie jego. Powinien zacząć wypowiedź od słów: „To stwierdzenie do mnie pasuje”; „To prawda, że...” lub „To stwierdzenie do mnie nie pasuje. To nieprawda, że...”.

Do pobrania plik w formacie PDF 

---

UCZYMY SIĘ ODMAWIAĆ

 

Rys. Piotr Rychel

Odegrajcie na forum klasy kilka scenek ilustrujących sytuację odmawiania, na przykład:

• koleżanka chce, żebyś dała jej odpisać wypracowanie z polskiego, nad którym ty siedziałaś całą niedzielę;
• koledzy namawiają cię, żebyś razem z nimi - dla żartu - przekręcił kilka drogowskazów, aby zmylić przejeżdżających przez waszą miejscowość kierowców;
• sąsiad chce, żebyś podpisał petycję do zarządu spółdzielni mieszkaniowej w sprawie usunięcia placu zabaw z waszego podwórka;
• członkowie sekty religijnej próbują cię nakłonić, byś - nie informując o tym nikogo - pojechał z nimi do ich siedziby.

Pamiętajcie, by wszyscy odmawiający wyraźnie mówili NIE i podawali klarowne uzasadnienie swojej odmowy, zaczynając od słów: „Nie, nie zrobię tego, bo...”.

---

PRZEMÓWIENIA SŁAWNYCH LUDZI

Posłuchaj dwóch przemówień, Mahatmy Gandhiego i Martina Luthera Kinga, a później odpowiedz na pytania. Nagrania pochodzą z naszej płyty „Słowa Wolności”.
 

Mahatma Gandhi „Moją religią jest brak przemocy” (1928 r.)
Posłuchaj fragmentu przemówienia 

Mahatma Gandhi/Wikipedia

Pośród śmierci, trwa życie.

Pośród kłamstw, trwa prawda.

Pośród ciemności, trwa światło.

Stąd wnioskuję, że Bóg jest Życiem, Prawdą, Światłem, Miłością i najwyższym Dobrem.

Odkryłem, że życie trwa nawet pośród zniszczeń i dlatego też uważam, że musi istnieć jakieś prawo nadrzędne wobec prawa zniszczenia. Tylko dzięki temu prawu ma rację bytu uporządkowane społeczeństwo, a życie zyskuje sens. Jeśli jest to faktycznie prawo życia, musimy go przestrzegać na co dzień. Gdziekolwiek pojawią się zgrzyty, gdziekolwiek dochodzi do konfrontacji z przeciwnikiem, starajcie się pokonać go miłością. Przez całe swoje życie starałem się być wierny tej zasadzie. Nie oznacza to, że wszystkie moje problemy zostały rozwiązane. Przekonałem się jednak, że prawo miłości miało taką siłę oddziaływania, jakiej nigdy nie miało prawo zniszczenia. W Indiach mogliśmy się na własne oczy przekonać, jak to prawo działa na prawdziwie dużą skalę. Nie twierdzę zatem, że hasło braku przemocy dotarło do każdego z 300 mln mieszkańców, ale twierdzę, że spotkało się ze znacznie większym odzewem niż jakiekolwiek inne przesłanie, i że stało się to w niezmiernie krótkim czasie. Nie wszyscy realizowaliśmy je w równym stopniu, a w przypadku zdecydowanej większości była to jedynie forma deklaracji. Nawet jednak jeśli tak było, należy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy postęp, jaki dokonał się w tym kraju dzięki idei braku przemocy, nie stanowił swoistego fenomenu. (...)

Brak przemocy jest największą siłą, którą ma do dyspozycji ludzkość. Ma większą moc niż najcięższa broń rażenia stworzona przez ludzki umysł. Zniszczenie nie jest prawem ludzi. Swoboda dysponowania ludzkim życiem polega na tym, że człowiek jest gotów, w razie potrzeby, poświęcić je za brata, nigdy zaś nie oznacza swobody w kwestii pozbawiania życia. Jakiekolwiek morderstwo lub okaleczenie, niezależnie od przyczyn, dla których je popełniono, jest zbrodnią przeciwko ludzkości. (...)

Poznaj fakty z życia M. Gandhiego

Mohandas Gandhi (1869-1948), zwany Mahatmą (co znaczy „wielki duchem”) był hinduskim działaczem niepodległościowym i politykiem. Z wykształcenia prawnik, do 1914 r. mieszkał w Afryce Południowej, gdzie przewodził mniejszości hinduskiej w jej walce o równe prawa. Po powrocie do Indii stanął na czele Indyjskiego Kongresu Narodowego, organizacji, której celem była niepodległość Indii. Gandhi uważał, że walka z Anglikami (Indie były w tym czasie brytyjską kolonią) powinna mieć pokojowy charakter. Obywatelskie nieposłuszeństwo, manifestacje i strajki głodowe okazały się skuteczną metodą walki. Gandhi odegrał wielką rolę w negocjacjach z Anglikami w 1947 r., których efektem była niepodległość Indii. Gandhi zginął tragicznie – został zamordowany przez hinduskiego nacjonalistę po podziale Indii na dwa państwa – Indie i Pakistan.

Pokojowych dróg wyrażania sprzeciwu w systemach demokratycznych jest wiele. Prawo określa granice i sposób wyrażania opinii, rozstrzyga tryb zwoływania demonstracji, ale zarazem określa, kiedy demonstracja zaczyna przybierać´ niebezpieczny obrót (np. zagraża czyjemuś życiu lub mieniu) i kiedy można ją rozwiązać. Systemy demokratyczne chcą konfliktom nadawać charakter pokojowy, a formy ich wyrazu uporządkować i do pewnego stopnia skanalizować. (...) 
W wypadku nieposłuszeństwa obywatelskiego poszczególne osoby lub grupa ludzi kwestionują, uznają za niesprawiedliwą jakąś normę prawną, za przekroczenie której władze stosują zwykle przewidziane prawem kary. Nieposłuszeństwo może być czynne lub bierne. Może wyrażać się podjęciem zabronionych działań lub odmową wykonywania nakazów władzy. Cel nieposłuszeństwa ma charakter ograniczony. Nie zmierza ono do rewolucji, przewrotu, lecz jedynie do zmiany ustawy lub nakazu. Nie służy też˙ prywatnym interesom – kradzież˙ lub łapówka nie są wyrazem obywatelskiego nieposłuszeństwa. Obywatelskie nieposłuszeństwo musi odnosić się do jakiejś koncepcji sprawiedliwości lub idei dobra wspólnego. Jest protestem wobec konkretnej normy prawnej lub decyzji władz w imię wyższej zasady, jaką mogą być prawa człowieka czy ideał ludzkiej godności. Cel walki powinien być sformułowany i przedstawiony tak, by osobom z zewnątrz wydawać się mógł moralnie uprawniony.

Paweł Śpiewak, Społeczeństwo obywatelskie w: Z demokracją na ty. Wiedza o społeczeństwie
– zakres podstawowy i rozszerzony, Warszawa 2010, s. 91.

Do pobrania pełny tekst Pawła Śpiewaka o obywatelkim nieposłuszeństwie w formacie PDF 

Odpowiedz na pytania:

• Co jest, zdaniem Mahatmy Gandhiego, najskuteczniejszą bronią ludzi uciskanych?
• Czy w twojej opinii odwołanie do miłości ma sens w życiu politycznym?
• Czy twoim zdaniem w demokratycznym państwie prawa w pewnych sytuacjach obywatelskie nieposłuszeństwo może być uzasadnione? Podaj przykłady.

Do pobrania ćwiczenie w formacie PDF 

 

Martin Luther King “I have a dream”, Waszyngton ( 28 sierpnia 1963 r.)
Posłuchaj fragmentu przemówienia  

Martin Luther King/Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych

Mam marzenie, że pewnego dnia, na czerwonych wzgórzach Georgii, synowie byłych niewolników i synowie ich właścicieli będą mogli usiąść razem przy stole braterstwa.

Mam marzenie, że pewnego dnia nawet stan Mississippi, stan upalny od gorąca niesprawiedliwości, upalny od gorąca ucisku będzie przekształcony w oazę wolności i sprawiedliwości.

Mam marzenie, że czwórka moich małych dzieci będzie pewnego dnia żyła w kraju, gdzie nie będą osądzane po kolorze ich skóry ale po istocie ich osobowości. Mam dziś marzenie! (...)

To nasza nadzieja. To jest wiara, z którą wrócę na Południe.

Z tą wiarą będziemy mogli wykuć z góry rozpaczy skałę nadziei. Z tą wiarą będziemy zdolni do zmiany brzęczących dysonansów w naszym kraju w piękną symfonię braterstwa.

Z tą wiarą będziemy zdolni do wspólnego działania, do wspólnej modlitwy, do wspólnej walki, do pójścia razem do więzienia, do wspólnego stanięcia w obronie wolności, wiedząc, że pewnego dnia będziemy wolni. I to będzie dzień, to będzie dzień, kiedy dzieci Boga będą mogły śpiewać z nowym znaczeniem słowa – „Moja ziemio, to o tobie; słodka kraino wolności; o tobie śpiewam. Ziemio gdzie mój ojciec umarł, ziemio dumy pielgrzyma; z każdej strony gór, niech zabrzmi wolność”.

Jeśli Ameryka ma być wielkim narodem, to musi stać się prawdą.

Poznaj fakty z życia M. L. Kinga

Martin Luther King (1929-1968) – pastor, przywódca Murzynów w walce o równouprawnienie. Organizowane przez niego akcje obywatelskiego nieposłuszeństwa doprowadziły do zniesienia segregacji rasowej w Stanach Zjednoczonych. Laureat pokojowej Nagrody Nobla. Zamordowany w czasie Marszu Ubogich w Memphis.

Amerykański system segregacji rasowej opierał się na założeniu, że „różne nie znaczy nierówne”. W praktyce jednak maskowało ono ewidentną niesprawiedliwość - wszystkie rzeczy (komunikacja miejska, służba zdrowia, szkoły i uczelnie) przeznaczone dla Murzynów były gorszej jakości. Ponadto niesprawiedliwością była już sama zasada segregacji, która sprowadzała się do dyskryminacji części obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na kolor ich skóry. Rozwijający się od lat pięćdziesiątych ruch praw murzyńskich osiągnął swoje apogeum w latach sześćdziesiątych, gdy na jego czele stanął pastor Martin Luter King. Organizowane przez niego masowe protesty (szczególnie sławne stała się jego mowa I Have a Dream wygłoszona w Waszyngtonie 28 sierpnia 1963 r.) i akty obywatelskiego nieposłuszeństwa wymusiły zmianę nastawienia władz. W 1964 r. uchwalono ustawę o prawach obywatelskich, gwarantującą wszystkim obywatelom Stanów Zjednoczonych równy dostęp do urządzeń użyteczności publicznej i szkół. Ustawa zakazywała także wszelkiej dyskryminacji rasowej ze strony przedsiębiorców i związków zawodowych.

Odpowiedz na pytania:

• Wyjaśnij, dlaczego segregacja rasowa naruszała prawa człowieka.
• Czy twoim zdaniem można uznać, że marzenie Kinga się spełniło?
• Wykorzystując własną wiedzę historyczną i dodatkowe źródła przedstaw historię walki o prawa Murzynów w Stanach Zjednoczonych.

Do pobrania ćwiczenie w formacie PDF 

---

POETĄ SIĘ RODZI, MÓWCĄ SIĘ STAJE

Kopia brązowego popiersia Demostenesa wykonanego przez rzeźbiarza Polyeuktosa ok. 280 r. p.n.e., Luwr, Dział Starożytnej Grecji i Rzymu. Fot. Wikipedia. Mówca i polityk ateński Demostenes zyskał sławę dzięki mowom politycznym, w których ostrzegał Ateńczyków przed niebezpieczeństwem grożącym ze strony Macedonii. Wykorzystując swój talent oratorski, doprowadził do utworzenia koalicji polis greckich, która rozpadła się po klęsce pod Cheroneą w 338 r. p.n.e.

Poeta nascitur, orator fit 
(Poetą się rodzi, mówcą się staje)
przysłowie łacińskie

Umiejętność publicznego przemawiania i argumentowania jest sztuką, i to trudną sztuką. Wiadomo jednak, że przydaje się w różnych sytuacjach, nierzadko gwarantujących życiowy sukces. Dzięki niej zdobywamy pracę, wygrywamy wybory, rozwiązujemy problemy lokalnej społeczności, bronimy praw współobywateli.

„Wszyscy wielcy mówcy byli z początku złymi mówcami” – twierdził Ralf Waldo Emmerson. Udział w szkolnych dyskusjach i debatach – na zajęciach WOS-u lub w Samorządzie Uczniowskim - daje nam okazję do publicznego zabierania głosu. Warto się więc uczyć przemawiać, ćwicząc tę umiejętność krok po kroku. Nawet największy mówca starożytnej Grecji, Demostenes z Aten, musiał przejść kamienistą drogę, zanim został sławnym politykiem. Potrzebne umiejętności zdobywał w zgromadzeniu ludowym (czytaj Jak obradowano w Atenach?).

Demostenes (384-322 p.n.e.) miał słaby głos i pewną wadę wymowy – nie wymawiał głoski „r”. Kiedy jako młodzieniec po raz pierwszy wystąpił przed zgromadzeniem ludowym, został wyśmiany (od mówców wymagano, by sztukę przemawiania opanowali w stopniu doskonałym). Nie zrażony niepowodzeniem Demostenes postanowił zostać wielkim mówcą. Na początku ćwiczył pisanie – na zamówienie układał wystąpienia sądowe, a w wolnym czasie studiował mowy wielkich mistrzów. Jednocześnie starał się wzmocnić swój głos, recytując wiersze w biegu lub na wybrzeżu morskim. Aby przekrzyczeć szum wiatru i fal morskich musiał zwalniać tempo wypowiedzi, zwiększać siłę i natężenie głosu. Długo i wytrwale doskonalił też swoją dykcję, ćwicząc mówienie z kamykami w ustach. Opracował własną technikę opanowania tremy, lecz tej nie polecamy, zawieszał nad swoją głową podczas ćwiczeń miecz. Efekt tej ciężkiej pracy okazał się niebywały: jego Filipiki – mowy polityczne ostrzegające Greków przed Filipem II Macedońskim – są do dziś uznawane za perłę stylu retorycznego (czytaj  Demostenes w anegdocie).

Historia Demoscenesa dowodzi, że każdy z nas może stać się mówcą. Nawet ten, kto czuje lęk przed publicznym zabieraniem głosu. Trzeba tylko poznać kilka zasad, a potem długo i cierpliwie ćwiczyć. Jak sobie radzić z tremą? Jak kształcić umiejętności oratorskie? Jak przemawiać, żeby inni nas słuchali? Na początek chcemy wam polecić ćwiczenie.

 Wyobraź sobie, że twoją szkołę ma odwiedzić znany obrońca praw człowieka. Dyrektor poprosił cię, byś w imieniu szkoły powitał/a gościa i wygłosił/a krótką mowę. Do dnia wizyty został tylko tydzień, a ty nie zdążyłeś/łaś nawet napisać całego tekstu. Nauczyciel wiedzy o społeczeństwie poradził ci, żebyś na małej karteczce wypisał/a słowa klucze – pomogą ci odtworzyć z pamięci przygotowaną wcześniej mowę.

Zastosuj się do rady nauczyciela i wypisz hasła, ewentualnie cytaty, jakie zawrzesz w swoim przemówieniu.

Dla ambitnych: Przygotuj tekst wystąpienia (minimum na 1 stronę).

oprac. Dorota Nawalany

 Zobacz także:

Sztuka przemawiania (plakat A2)

WYBIERZ ĆWICZENIE  O WADACH I ZALETACH MYŚLENIA GRUPOWEGO  JAK NAJLEPIEJ PODJĄĆ TĘ DECYZJĘ?  JAK PODEJMOWAĆ DECYZJE NA PRZYSZŁOŚĆ? 

---

O WADACH I ZALETACH MYŚLENIA GRUPOWEGO

Na sądziech, na sesyjach, przy rozbieraniu rzeczy wielkich prędzej się zawżdy jeden człowiek na zdaniu swem omyli niż wielka gromada ludzi. Albowiem gniew, nienawiść, przyjaźń, chciwość, łakomstwo, jedną osobę łatwo zwiedzie i ułowi (...). Prawdziwa a pomiarkowana wolność taka jest, kiedy ten, co mnie dziś sądził, jutro przede mną pozwany stanie. Łukasz Górnicki (1527-1603),  polski pisarz polityczny

Naukowcy spierają się, co ma większą wartość: nasze własne przemyślenia czy może wnioski, do jakich dojdziemy wspólnie w grupie w czasie dyskusji lub wymiany poglądów, czyli podczas procesu myślenia grupowego?

Poznaj wady i zalety myślenia grupowego i odpowiedz na następujące pytania:

1. Kiedy ostatnio brałeś/brałaś udział w myśleniu grupowym? Nad czym myśleliście?
2. Jakie były rezultaty - czy szybko doszliście do porozumienia?
3. Czy wasze wspólne decyzje zawsze były dobre i słuszne?
4. W jaki sposób dochodziliście do porozumienia - czy czasami niektóre osoby były zmuszane do przyjęcia zdania większości?

MYŚLENIE GRUPOWE...

• Myślenie grupowe zależy od inteligencji całej grupy (zespołu) i wzajemnego oddziaływania na siebie uczestników wspólnego myślenia (czyli od tego jak inteligentni/zdolni są członkowie grupy i jak się wzajemnie dogadują).
• Myślenie grupy zapewnia lepsze rezultaty, gdyż kumulacja wiedzy i doświadczenia zapobiega pomyłkom i prowadzi do najlepszego z możliwych rozwiązania problemu, a każdy z uczestników takiego myślenia wnosi twórczy osobisty wkład, co pozwala na właściwą ocenę sytuacji oraz podjęcie decyzji.
• Inteligencja grupy czasem jednak wcale nie przewyższa inteligencji jej poszczególnych członków, o czym świadczą nietrafne decyzje rozmaitych komitetów czy komisji (byłoby lepiej, gdyby były one podejmowane przez pojedyncze osoby).
• Zespół często ulega złudzeniu co do swojej nieomylności i wyższości intelektualnej, a złudzenie to jest tym silniejsze, im lepsze jest wykształcenie każdego z uczestników.
• Istnieje wiele czynników, które powodują, że grupa podejmuje często gorsze decyzje, niż zrobiłaby to jedna osoba. Czynniki te składają się na tzw. syndrom grupowego myślenia. Charakteryzuje się on następującymi objawami:

- iluzja nieomylności i pewności siebie (bo jesteśmy najmądrzejsi);

- lekceważenie niepomyślnych informacji (jesteśmy świetnymi fachowcami, którzy nie mogą się pomylić);

- wiara we własną etykę zawodową, nieuwzględnianie etycznych i moralnych aspektów decyzji (w tym co robimy nie ma nic złego, bo robimy to dla dobra ogółu);

- lekceważące traktowanie wyników i osób spoza zespołu (jesteśmy najlepsi, nasze decyzje są najlepsze, nikt by tego lepiej nie zrobił);

- wywieranie nacisku dla wymuszenia zgody na jednomyślność;

- samocenzurowanie się (aby uniknąć negatywnych reakcji grupy, jej krytyczni członkowie decydują się w końcu milczeć);

- iluzja jednomyślności (milczenie jest traktowane jako wyraz zgody);

- filtrowanie informacji, tzn. członkowie grupy starają się nie dopuścić informacji sprzecznych ze zdaniem grupy. 

• Myślenie grupowe przyczynia się do powstawania wybrakowanych decyzji i kryzysów, gdyż umożliwia grupie widzenie i słyszenie tylko tego, co chce. Informacje niezgodne z poglądami grupy są ignorowane, zwłaszcza jeśli pochodzą z zewnątrz. Grupa nie poszukuje i nie bierze pod uwagę nowych możliwości, co prowadzi do nieuzasadnionego optymizmu i samozadowolenia, a w następstwie do kryzysu.

 

Opracowano na podstawie:
wiedzabiznesu.pl
portalwiedzy.onet.pl

---

 JAK NAJLEPIEJ PODJĄĆ TĘ DECYZJĘ?

Odpowiedz, jaki sposób podejmowania decyzji byłby najlepszy, a jaki najgorszy w następujących sytuacjach:

1. Silnik samolotu zaczął się palić. Należy podjąć decyzję o przymusowym lądowaniu.
2. Ty i twoi dwaj koledzy zastanawiacie się, jak spędzić sobotnie popołudnie.
3. Obywatele państwa muszą zdecydować, kto będzie prezydentem.
4. Rodzina X zastanawia się, dokąd pojechać na wakacje.
5. Uczennice i uczniowie mają wybrać muzykę, przy której będą tańczyć na dyskotece.

Wspólnie omówcie odpowiedzi i spróbujcie je uzasadnić. Na zakończenie podajcie przykłady sytuacji wymagających podjęcia decyzji grupowych i spróbujcie określić w nich, jaki sposób podejmowania decyzji byłby najlepszy. Możecie też rozstrzygnąć jakiś rzeczywisty problem klasy jedną z trzech poznanych metod.

Do pobrania plik w formacie PDF 

---

JAK PODEJMOWAĆ DECYZJE NA PRZYSZŁOŚĆ?

Zawsze masz możność żyć szczęśliwie, jeśli pójdziesz dobrą drogą i zechcesz dobrze myśleć i czynić. A szczęśliwy to ten, kto los szczęśliwy sam sobie przygotował. A szczęśliwy los – to dobre drgnienie duszy, dobre skłonności, dobre czyny.  Marek Aureliusz (121–180) – cesarz rzymski, nazywany „filozofem na tronie”, stoik

Zapoznajcie się z naszym materiałem. Mimo że dotyczy on decyzji ekonomicznych - znalezienia pracy, to rady w nim zawarte można odnieść do wszystkich życiowych sytuacji. Przekonacie się, że każdy z was może wykorzystać swoje zdolności i umiejętności, aby znaleźć pracę swoich marzeń czy zrealizować inne, ważne przedsięwzięcie. Wypiszcie trzy najważniejsze waszym zdaniem zasady, którymi powinniście się kierować (np. szybkie podejmowanie decyzji, brak decyzji to też decyzja, konieczna jest konsekwentna realizacja).

Przy analizowaniu i rozwiązywaniu problemów decyzyjnych może wam się przydać w różnych sytuacjach życiowych metoda drzewa decyzyjnego.
Do pobrania schemat drzewa decyzyjnego w formacie PDF